-
-
مۆرگێن ئۆرتەیگێس، جێگری نێردەی تایبەتی سەرۆک کۆماری ئەمەریکا بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ڕۆژی سێشەممە 11ی مانگی سێ لە بەیاننامەیەکدا ڕایگەیاند ئەمەریکا لوبنان و ئیسرائیلی هێناوەتە سەر مێزی دانوستان بە ئامانجی چارەسەرکردنی دیپلۆماسی چەندین کێشەی ناکۆکی نێوان هەردوو وڵات.
ئۆرتەیگێس ئەم پرسانەی وەک ئازادکردنی زیندانییە لوبنانییەکان و پرسەکانی جێی مشتومڕ وەک هێڵی شین و ئەو پێنج ناوچەیەی کە هێزەکانی ئیسرائیل تا ئێستا تێیاندا جێگیرکراون، دەستنیشانکردووە.
ئاماژەی بەوەشکردووە دوای کۆتاییهاتنی کۆبوونەوەکە لە شاری ناقورە لە باشووری لوبنان پێنج زیندانی لوبنانی ئازادکران، جەختیشی لەوە کردەوە کە لایەنەکان پابەندن بە پاراستنی ڕێککەوتنی ئاگربەست و بەتەواوی جێبەجێی دەکەن.
هاوکات میدیاکانی ئیسرائیلیش بە پشتبەستن بە نووسینگەی سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل، ئازادکردنی ئەو پێنج لوبنانییەیان پشتڕاست کردەوە.
بەپێی ڕاپۆرتە بڵاوکراوەکان، لایەنەکان ڕێککەوتوون لەسەر دامەزراندنی سێ گروپی کاری هاوبەش بۆ ئەوەی تیشک بخەنە سەر پرسە جیاوازەکان.
ڕۆژێک دوای هێرشی تیرۆریستی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل، حیزبوڵای لوبنان بە شێوەیەکی تاکلایەنە هێرشی موشەک و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانیان کردە سەر باکووری ئیسرائیل.
لە بەرامبەردا ئیسرائیل هێرشی توندی کردە سەر پێگەکانی ئەو گروپە لە لوبنان و سوریا و سەدان ئەندامی ئەو گرووپەی سەر بە حکومەتی کۆماری ئیسلامی لە ناوچەکەدا کوژران و زۆرێک لە سەرکردە و فەرماندە باڵا سەربازییەکانی لەناوبران، لەوانە حەسەن نەسروڵا، ئیبراهیم عەقیل و هاشم سەفی ئەلدین.
تا ئێستا چەند وڵاتێک لەوانە ئەمەریکا، ئیسرائیل، ئەڵمانیا، سربیا، لیتوانیا، ئیستۆنیا، لاتڤیا و ئوسترالیا، حیزبوڵایان وەک ڕێکخراوێکی تیرۆریستی ناساندووە.
دوای ئەوەی سەرکردەکانی حزبوڵا لەوان حەسەن نەسروڵا لە هێرشەکانی ئیسرائیلدا کوژران،هەردوولا مانگی یازدەی ساڵی ڕابردوو گەیشتنە ڕێککەوتنی ئاگربەست، ئەمەش لە ئەنجامی هەوڵە بەرفراوانەکانی ئەمەریکا و چەند وڵاتێکی دیکە.
بەڵام لە دوای جێبەجێکردنی ڕێککەوتنی ئاگربەست، ئیسرائیل لە کاردانەوە بە جموجۆڵەکانی ئەو گرووپە لە باشووری لوبنان هێرشی کردووەتەوە سەر پێگەکانی حزبوڵا و بە پێشێلکردنی ئاگربەست تۆمەتباریان دەکات.
-
ڕۆژی سێشەممە کۆمەڵە چەکدارێک هێرشییان کردە سەر شەمەندەفەرێک لە پارێزگای بەلوچستانی باشووری ڕۆژهەڵاتی پاکستان و چەندین کەسییان بە بارمتە گرت.
بەرپرسان دەڵێن شەمەندەفەری جەعفەر ئێکسپرێس لە کوێتای پایتەختی بالوچستانەوە گەشتی کردووە بۆ پێشاواری پایتەختی کیبەر پاختونخوا، کاتێک چەند کاتژمێرێک دوای دەرچوونی لەلایەن چەکدارەکانەوە تەقەی لێکرا.
شەمەندەفەرەکە نزیکەی 450 سەرنشینی پێبووە، ئەندامانی هێزەکانی ئاسایشیشی تێدا بووە.
کەناڵی تەفیزیۆنی پاکستان، لە زاری سەرچاوە ئاسایشییەکانەوە بڵاویکردەوە چەکدارەکان سەرنشینەکانییان لە شەمەندەفەرەکەدا وەکو بارمتە گرتووە، شەمەندەفەرەکە لە ناو تونێلێکدا گیری خواردووە، ئۆپەراسیۆنێکی پاککردنەوەش دەستی پێکردووە.
سوپای ئازادیخوازی بالوچ بە خێرایی بەرپرسیارێتی هێرشەکەی ڕاگەیاند. وتی هێڵەکەیان تەقاندووەتەوە و سەرنشینەکانیشیان بە بارمتە گرتووە.
پێشتر بەرپرسانی هێڵی ئاسنینی پاکستان بە دەنگی ئەمەریکایان وت کە شۆفێری شەمەندەفەرەکە بریندار بووە.
جێگری کۆنتڕۆڵەری هێڵی ئاسنینی پاکستان محەمەد شەریفوڵا لە کوێتا بە دەنگی ئەمەریکای وت " تەلەفون و ئینتەرنێت ئیش ناکەن، بە داخەوە ناتوانین پەیوەندی بە ستافی شەمەندەفەرەکەوە بکەین."
وتەبێژی پارێزگاکە وتی هێزەکانی ئاسایش و شەمەندەفەرێکی فریاگوزاری و ئوتومبێلەکانی فریاکەوتنی خێرا ڕەوانە کراون. گەیشتن بە شوێنی هێرشەکە قورسە چونکە کەوتووەتە ناوچەیەکی شاخاوییەوە.
سوپای ئازادیخوازی بالوچ شەڕێکی کوشندەی یاخیبوون دژی دەوڵەت پاکستان دەکەن، حکومەت تۆمەتبار دەکەن بە تۆمەتی دزینی سەرچاوە سروشتییەکانی ناوچەکەیان. هەروەها دژایەتی وەبەرهێنانی چینی دەکەن لە پارێزگاکەدا.
سەرچاوە/ دەنگی ئەمەریکا
-
هاوکاتی نیگەرانییەکانی بەشێک لە کورد و دوو دیدگایی لە نێوان نوخبەی سیاسی کورد لەسەر ڕێککەوتنەکەی نێوان مەزڵوم عەبدی و ئەحمەد شەرعدا، نوێنەرایەتی خۆسەر دەڵێت، ئەمە نەک پاشەکشە نییە، بەڵكو سەرکەوتنێکی گەورەیە بۆ هەموو کورد لە پارچە جیاوازەکان و ڕێککەوتنەکە بە واتای چەسپاندی مافە نەتەوەییەکان دێت لە دەستوردا کە یەکەم جارە لە مێژوودا کورد بگاتە ئەو ئاستە بەهێزە.
فەتحوڵا حسێنی، نوێنەری ئیدارەی خۆسەر لە سلێمانی، بە دەنگی ئەمەریکای ڕاگەیاند،" ئەم ڕێککەوتنە بۆ کورد زۆر گرنگە و مافی نەتەوەیی لە دەستوردا دەچەسپێت؛ پاشەکشە نییە، بەڵکو سەرکەوتنێکی گەورەیە کە یەکەمجارە کورد لە قصر الشعبی سەرۆکایەتی واژۆی ڕێککەوتنێک بکات، وە ئێمە وەک کورد بەشێکی سەرەکی دەبین لە بڕیاری سیاسی و سەربازی لە سوریا لە داهاتوو، دەتوانین مافی خۆمان لە دەستوری سوریا بچەسپێنین، سەرکەوتنەکە تەنها بۆ کورد نییە لە ڕۆژئاوا، سەرکەوتنە بۆ میللەتەکەمان لە چوارپارچەی کوردستان."
نوێنەرەکەی بەڕێوەبەرایەتی خۆسەر ئاماژەشی بەوەدا،" یەکەم دەبێتە هۆی وەستاندنی شەڕی ناوخۆ، دووەم نەهێشتنی دەست و هەژموونی وڵاتانی تر بە تایبەت تورکیا لە سوریادا، سێیەم ڕاگەیاندنی ئاگر بەست لە هەموو سوریا کە لە ڕۆژئاوا پێشتر نەبوو، بۆیە تورکیا بە ئارەزووی خۆی ڕۆژانە هێرشی دەکردە سەر هەرێمە کوردیەکان."
بەڕای نوێنەرەکەی خۆسەر دەسەڵاتەکەی شەرع چیتر ناتوانێت کورد لە سوریا نادیدە بگرێت و لە دوای ڕێککەوتنەکەشەوە کورد دەبێتە بەشێکی سەرەکی لە نەخشەڕێی سیاسی لەو وڵاتە و دەڵێت،" خاڵی هەرە گرنگ لەو رێککەوتنە ئەوەیە کە بەسەرپەرشتی ئەمەریکا کراوە، نەک وڵاتێکی هەرێمی ئەمەش بۆ کورد زۆر گرنگە."
دوێنێ دووشەممە 10ی مانگی سێ، حکومەتی کاتیی سوریا بە سەرۆکایەتی ئەحمەد شەرع و هێزەکانی سوریای دیموکراتیک بە سەرکردایەتی مەزڵوم عەبدی گەیشتنە ڕێککەوتنێک، لە بڵاوکراوەیەکی 8 خاڵیدا ڕێککەوتنی هاوبەشی نێوانیشیان ڕاگەیاند.
ئەگەر چی ڕێککەوتنەکە بە هەنگاوێکی بەرچاو بەرە و ئاشتەوایی و سەقامگیری نیشتمانی لێی دەڕوانرێت، ئەمەریکاش یەکەم وڵات بوو پێشوازی لە هەنگاوەکە کرد، بەڵام ڕای گشتی کوردی دوو پارچە کردووە.
دکتۆر سەردار عەزیز سیاسەتمەدار، بە دەنگی ئەمەریکای ڕاگەیاند،" ڕووداوێکی بێ وێنەیە لە مێژووی سوریا وە پێشتر بە هیچ شێویەک نەک یەکەیەکی سیاسی نەبووە، بەڵکو دانی پیا نەدەنرا وەکو هاوڵاتی."
وتیشی،" دەستەکەوتەکانی ئەوەیە کە دان بە کوردا دەنرێ وە هێزەکەی قبوڵ دەکرێت و فشاریشی لەسەر کەم دەبێتەوە، لە ئێستادا دەبێت بیربکەینەوە ئایە هێرشەکانی سوپای نیشتیمانی سوریا و حەمشەو حەمزە دەوەستێت؟ ئایە ئاوارەکان دەگەرێنەوە؟ ئەم نۆمانگە با بزانین چۆن پرۆسەکە بەڕێوە دەچێت؟ سەرباری ئەمانە کورد بەهێز گەشتۆتە ئەم ئاستە واتە گەمەیەکە هێز تیایدا ڕۆڵی هەبووە، بەڵام هێشتا هەموو ئەگەرێک لەبەردەم پرۆسەکەدایە."
وێڕای گرنگی ڕێککەوتنەکە بۆ کورد و دان نان بە مافەکانیدا بە گوێرەی ڕیککەوتنەکە، بەڵام سەردار عەزیز ڕای وایە، هێشتا دەبێت کورد بە ئاگا بێت بەو پێیەی سەرۆکی کاتی سوریا خاوەن پێشینەیەکی باش نییە و دەڵێت،" بۆ ئەوەی شەرع بناسین دەبێت سەیری قۆناغی ئیدلب بکەین کە لەوێ حوکمی کردووە، ڕوونە جێگەی متمانە نییە، ئەم ڕێککەوتنە وەک چۆن ڕووداوەکان بەرهەمی هێناوە ئەگەری هەیە ڕووداوەکانی دوای ڕێککەوتنەکەش کاریگەری هەبێت و ئەگەری گۆڕانی هەیە."
لە خاڵی دووەمی ئەو ڕێککەوتنەی لە نێوان عەبدی و شەرعدا بڵاو کراوەتەوە، کورد وەک پێکهاتە ئاماژەی پێدراوە و ئەمەش نیگەرانی و ناڕوونی لە دیدی بەشێک لە چاودێران دروستکردووە.
هانا چۆمانی یەکێک لە چالاکوانانی کوردە و لە لاپەڕەی فەرمی خۆی لە فەیس بووک ڕەخننەی توند لە ڕێککەوتنەکە دەگرێت و بە "کارەسات" ناوی دەبات.
هانا چۆمانی دەڵێت،" پاشناوی سەرۆک کۆماری سوریای عەرەبی بۆ ئەحمەد شەرع کارەساتە و سوریای دیموکرات لە کوێ و سوریای عەرەبی لەکوێ؟ سوریای عەرەبی" واتا "کورد و سریانی و کلدانی دروزەکان" "لۆمارێ" سوریایەکی نسیۆنالیستی بێ فیدراڵی ، کوردیان بە براش نەناساندوە واتا "برایەتی گەلانیش" سودی نەبوو."
ئەو ئاماژە بەوەش دەکات،" ئینجا لە رێککەوتنەکە، کورد وەک نەتەوە ناوی نەهاتووە، بەڵکو وەک "پێکهاتە و کۆمەڵگە" ناوی هاتووە، واتا نەنوسراوە "شعب کوردی" نوسراوە "مجتمع کوردی."
-
کوردانی ڕۆژاڤا ڕێککەوتنی نێوان جەنەڕاڵ مەزلوم عەبدی فەرماندەی هێزەکانی سوریای دیموکراتیک و ئەحمەد ئەلشەع سەرۆکی کاتی سوریا بە مێژوویی دەزانن، کوردەکان دەڵێن لە ڕێگەی ئەم ڕێککەوتنەوە مافی هەموو کەمینەکانی وڵات پارێزراو دەبێت.
-
-
دانیشتوانی گرینلاند ڕۆژی سێشەممە لە هەڵبژاردنێکدا دەنگی خۆیان دا، کە لە نزیکەوە چاودێری دەکرێت بەهۆی بەڵێنەکەی سەرۆکی ئەمەریکا دۆناڵد ترامپەوە بۆ کۆنتڕۆڵکردنی ئەو دوورگەیە کە دەوڵەمەند بە کانزاکان.
لە دوای دەستبەکاربوونییەوە لە مانگی یەکدا، سەرۆک ترامپ بەڵێنیداوە گرینلاند بکاتە ناوچەیەکی نیمچە سەربەخۆی دانیمارک، بەڵام بەشێک بێت لە ئەمەریکا، وتوویەتی گرینلاند زۆر گرنگە بۆ بەرژەوەندییە ئاسایشییەکانی ئەمەریکا.
ئەم دوورگەیە کە ژمارەی دانیشتوانەکەی تەنها 57,000 کەسە، کەوتووەتە نێوەندی کێبڕکێیەکی جیۆپۆلەتیکییەوە بۆ زاڵبوون بەسەر جەمسەری باکووردا، کە توانەوەی سەهۆڵەکەی وادەکات دەستڕاگەیشتن بە سەرچاوەکانی ئاسانتر بێت و ڕێگەی نوێی کەشتیش دەکاتەوە.
ڕووسیا و چینیش چالاکییە سەربازییەکانییان لەو ناوچەیەدا زیاد کردووە.
گرینلاند کە لە ساڵی 1953 ەوە ناوچەیەکی دانیمارکە، سێ هێندەی قەبارەی ویلایەتی تێکساسی ئەمەریکایە. لە ساڵی 1979 دا هەندێک سەربەخۆیی بە دەستهێنا کاتێک کە یەکەم پەرلەمانی دامەزرا، بەڵام دانیمارک کۆنتڕۆڵی کاروباری دەرەوە و بەرگری و پارەکەی کردووە و ساڵانە تەنها کەمتر لە 1 ملیار دۆلار بۆ ئابوورییەکە دابین دەکات.
لە ساڵی 2009 دا گرینلاند مافی ڕاگەیاندنی سەربەخۆییەکی تەواوی دەستکەوت، ئەوەش لە ڕێی گشتپرسییەکەوە بوو، بەڵام سەربەخۆیی ڕانەگەیاندووە، ئەوەش بەهۆی ئەوەوە کە پێی وابووە ژیانکردن لە دوورگەکەدا خراپ دەبێت بەبێ پشتیوانی ئابووریی دانیمارک.
بەڵام گرنگیی سەرۆک ترامپ بە گرینلاند دۆخی ئێستای دوورگەکەی هەژاندووە لەگەڵ زیادبوونی شانازی خەڵکە ڕەسەنەکان بە کلتووری ئینویتەکانییان، ئەمەش وایکردووە سەربەخۆیی ببێتە پرسێکی پێشینە و سەرەکی لە هەڵبژاردنەکاندا.
ماسانا ئێجیدی سەرنوسەر لە ڕۆژنامەیەکی گرینلاند وتی " پرسی سەربەخۆیی لەلایەن ترامپەوە گەورە بوو. سەرجەم کێشەکانی ڕۆژانەی لە بیری خەڵکەکە بردووەتەوە."
لە ڕاپرسییەکی مانگی یەکدا دەرکەوتووە کە زۆرینەی دانیشتوانی گرینلاند پشتگیری لە سەربەخۆیی دەکەن، بەڵام دابەشبوون لەسەر کات و ئەگەری کاریگەرییەکانی ژیانکردن بەبێ پشتیوانی ئابووریی دانیمارک.
ڕۆیتەرز قسەی لەگەڵ دەیان هاووڵاتی گرینلانددا کردووە لە نوکی پایتەختی دوورگەکە، سەرجەمییان وتوویانە پشتگیری لە سەربەخۆیی دەکەن، بەڵام زۆرێکییان نیگەرانیشیان دەربڕیوە لەسەر ئەوەی کە گۆڕانێکی خێرا ڕەنگە زیان بە ئابووری بگەیەنێت و خزمەتگوزارییەکانی تەندروستی و خوێندن بە خۆڕایی لە ناوببات.
دوورگەکە سەرچاوەیەکی سروشتی زەبەلاحی هەیە، کانزای هەستیاری هەیە کە لە پیشەسازیی تەکنەلۆجیا پێشکەوتووەکاندا بەکاردەهێندرێن، لە ئوتومبێلی کارەباییەوە بۆ سیستمی موشەکەکان.
بەڵام گرینلاند خاو بووە لە دەرهێنانی ئەو سەرچاوانەدا، ئەوەش بەهۆی نیگەرانی ژینگەیی و کەش و هەوای توند و کۆنتڕۆڵی چین بەسەر کەرتەکەدا، کە قورسی کردووە لەسەر کۆمپانیاکان لە شوێنەکانی دیکەوە قازانج بکەن یاخود کڕیار بەلای خۆیاندا ڕابکێشن.
سەرچاوە/ دەنگی ئەمەریکا
-
سەرۆکی پێشووی فلیپین بە فەرمانی دادگای تاوانی نێونەتەوەیی لە پەیوەند بە دۆسیەی تاوان دژی مرۆڤایەتی دەستگیر دەکرێت.
حکومەتی فلیپین ڕۆژی سێشەممە 11ی مانگی سێ پشتڕاستی کردەوە کە ڕۆدریگۆ دوتێرتێ دوای گەڕانەوەی لە هۆنگ کۆنگ لە فڕۆکەخانەی مانیلا دەستبەسەر کراوە.
تا ئێستا شوێنی دەستبەسەرکردنی سەرۆکی پێشووی فلیپین و کاتی گواستنەوەی بۆ ئەوروپا بۆ ئامادەبوون لە دادگای تاوانەکانی لاهای ڕانەگەیەندراوە، بەڵام لە بەیاننامەکەی حکومەتدا جەخت لەوە کراوەتەوە کە ئەو سیاسەتمەدارە تەمەن 79 ساڵە لەڕووی تەندروستیەوە. لەدۆخێکی باشدایە.
فەرمانی دەستگیرکردنی نێونەتەوەیی بۆ دوتێرتێ لە پەیوەندی لەگەڵ کوشتنی ژمارەیەکی زۆر لەو کەسانە دەرچووە کە تۆمەتبار بوون بە تێوەگلان لە بازرگانیکردن بە ماددە هۆشبەرەکان لە سەردەمی دەسەڵاتی ئەودا.
دەستگیرکردنی لەناکاوی سەرۆکی پێشووی فلیپین لە فڕۆکەخانە، ناڕەزایی پارێزەران و ڕاوێژکارەکانی لێکەوتوەتەوە.
لە فەرمانی دەستگیرکردن کە لەلایەن دادگای تاوانی نێونەتەوەییەوە دەرچووە، هاتووە کە "بەڵگەی باوەڕپێکراو هەیە کە بە ئامانجگرتنی قوربانییەکان نەک هەر بەربڵاو بووە، بەڵکو ڕێکخراو بووە؛ "ئەو هێرشانەی کە ساڵانێک بەردەوام بوون و پێدەچێت هەزاران کەسیان کوشتبێت".
لە بڕیارەکەدا کە لە 7ی مانگی سێ دەرچووە، هاتووە "بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە چاوەڕوان دەکرێت ڕۆدریگۆ دوتێرتێ بانگهێشتنامەی دادگا پشتگوێ بخات، دەستبەسەرکردنی پێویستە بۆ دڵنیابوون لە ئامادەبوونی لە دادگادا".
حکومەتی ئەوکاتەی فلیپین لە ساڵی 2018دا پشتڕاستی کردەوە کە لە کاتی هەڵمەتی حکومەت دژ بە ماددەی هۆشبەرە، لانیکەم پێنج هەزار کەس کوژراون.
لێکۆڵینەوەکانی دادگای تاوانی نێونەتەوەیی سەبارەت بە کوشتنەکانی پەیوەست بە ماددە هۆشبەرەکان کە گومانیان لێدەکرێت "تاوانەکانی دژی مرۆڤایەتی" بن، لە مانگی یازدەی ساڵی 2011وە دەستپێکردووە، کاتێک دوتێرتێ سەرۆکی شارەوانی داڤائۆ بووە لە باشووری فلیپین و تا پێنج ساڵ لەمەوبەریش بەردەوامبووە.
دوتێرتێ پێنج ساڵ لەمەوبەر فلیپینی لە پەیمانی ڕۆما کشاندەوە؛ چالاکییەک کە بە گوتەی چالاکانی مافی مرۆڤ بە ئامانجی خۆدزینەوە لە لێپرسینەوە لە کوشتنی ڕێکخراو ئەنجامدرا.
سەرۆکی پێشووی فلیپین لە وتارێکیدا لە ساڵی 2016 ڕایگەیاند کاتێک سەرۆکی شارەوانی شاری داڤائۆ بووە، بە ماتۆڕسکیلەکەی بە شەقامەکاندا بەدوای "تاوانباران"دا گەڕاوە بۆ "لێدان و کوشتن"یان بۆ ئەوەی خەڵکی دیکە لێیەوە فێربن کاری لەو شێوەیە بکەن.
سەرچاوە/AP
-
دەزگای ئاسایشی هەرێم لە پارێزگای سلێمانی هیچ زانیارییەک لەبارەی دەستگیرکردنی رۆژنامەنوس بەشدار بازیانی بەڕێوەبەری دەزگای میدیایی میدیا 21 نادات، کە ماوەی 12 ڕۆژە دەستگیرکراوە و تا ئێستا لە گرتووخانە هێڵراوەتەوە، لەکاتێکدا ڕۆژنامەنوسان و ڕێکخراوەکان داوای ئازادکردن و ئاشکراکردنی وردەکاری دۆسیەکەی دەکەن.
ڕۆژی 28 ی مانگی ڕابردوو، چوار ڕۆژنامەنوسی دەزگای میدیایی ''میدیا 21'' لەلایەن ئاسایشی سلێمانییەوە دەستگیرکران، دواتر سێ لەو ڕۆژنامەنوسانە ئازادکران، بەڵام هێشتا بەشدار بازیانی بەڕێوەبەری میدیاکە لە گرتووخانە هێڵراوەتەوە.
لەبارەی هۆکاری هێشتنەوەی لە زیندان بەپێی یاسای سزادانی عێراقی و مامەڵە لەگەڵ نە کردنی بە گوێرەی یاسای ڕۆژنامەگەری، دەنگی ئەمەریکا پەیوەندی بە عەقید سەلام عەبدولخالق وتەبێژی دەزگای ئاسایشی هەرێم لە سلێمانییەوە کرد، بەڵام ئامادەنەبوو هیچ لێدوانێک بدات.
دەستگیرکردنی بەڕێوەبەر و میدیاکارانی دەزگای میدیایی "میدیا21" لەکاتێکدایە، دەزگاکە تازە دامەزراوە و تازە دەستی بەکارکردن کردبوو، بەڵام لە ئێستادا ئیش و کارەکانی ڕاگیراوە و دوای دەستگیرکردنی بەڕێوەبەر و ستافەکەی، تەنها بەیاننامەیەکی لەبارەی دەستگیرکردنی ستافەکە تێدا بڵاوکراوەتەوە.
کاروان ئەنوەر، بەرپرسی لقی سلێمانی سەندیکای ڕۆژنامەنوسانی کوردستان، بە دەنگی ئەمەریکای ڕاگەیاند،"بەهەفتەیەک پێش ئەوەی دەستگیربکرێت، بەشدار بازیانیمان ئاگادار کردەوە لەوەی زیاتر لە 10 سکاڵای لەسەرە، سکاڵاکان بەشێکیان بەپێی یاسای ڕۆژنامەگەری و تێشیاندایە بەپێی یاسای سزادانی عێراقی لەسەری تۆمارکرابوون."
پێشتر بەشدار بازیانی چەند جارێکی تریش لە سەر دۆسیەی ڕۆژنامەنوسی دەستگیرابوو، بەڵام بەپێی وتەی بەرپرسی لقی گەرمیانی سەندیکای ڕۆژنامەنوسان، ئەمجارە بەپێی ماددەی 433 لە یاسای سزادانی عێراقی دەستگیرکراوە کە تایبەتە بە ناوزڕاندن و بڵاوکردنەوەی هەواڵی ناڕاست.
کاروان ئەنوەر دەڵێت،"کۆمەڵێک زانیاری لە موبایلەکەی بەشداردا هەبووەو وردەکارییەکەی نازانین، بەڵام زانیارییەکان میدیایی نین و دەچنە خانەی ترەوە."
هەروەها وتیشی،"دۆسیەی تری هەیە لەسەر هەبوونی پەیوەندی لەگەڵ فڵان و فیسار کەزانیارییەکانیان پێداوە و ئاسایش زانیارییەکان بەچەواشەکاری دادەنێت، ئەو دۆسیانەی کە پەیوەندیدارن بە کاری رۆژنامەوانی پارێزەرەکانمان بەرگری لێدەکەن."
دوێنێ دوو شەممە، 10 ی مانگی 3 ی 2025، کۆمیتەی پاراستنی رۆژنامەنوسان سی پی جەی، دووەم ڕاگەیەنراوی لەبارەی دەستگیرکردنی رۆژنامەنوس بەشدار بازیانی بڵاوکردەوە، داوای دەست بەجی ئازادکردنی و ڕێگەدانی بە ڕۆژنامەنوسان کرد بۆ ئەوەی ئازادانە کاری خۆیان بکەن.
ڕەحمان غەریب ڕێکخەری سەنتەری میترۆ، بە دەنگی ئەمەریکای ڕاگەیاند،"ڕۆژنامەنوس مرۆڤەو هەڵە دەکات، بەڵام دەبێت لایەنی پەیوەندیدار شەفاف بێت و هۆکاری دەستگیرکردنی بەشدار بازیانی ئاشکرا بکات، کە چەندین تۆمەتی ئاراستەکراوە. ئێمە وەکو سەنتەری میترۆ زۆر بەرگریمان لەو رۆژنامەنوسە کردووە."
دەشڵێت،"لەگەڵ قوباد تاڵەبانی کۆبووینەوە و لەسەر دۆسیەی بەشدار بازیانی ڕاوبۆچوونی خۆمان پێوت، ئەویش لەوەدا هاوڕامانبوو، دۆسیەکە لە بەرژەوەندی ڕۆژنامەوانەکە بێت بەپێی یاسا."
هەرچەندە دەزگای ئاسایش چەندین تۆمەتی داوەتە پاڵ رۆژنامەنوس بەشدار بازیانی، بەڵام بەشێکی زۆر لە ڕۆژنامەنوسان متمانەیان بە تۆمەتەکان نییە و پێیانوایە دەزگا ئەمنییەکانی هەرێم پێشینەی تۆمەت دروست کردنیان هەیە، بۆیە داوای یەکلایی کردنەوەی دۆسیەی ئەو رۆژنامەنوسە بە پێی یاسای رۆژنامەگەری و بەنهێنی نەهێشتنەوەی دۆسیەکەی دەکەن.
-
قەیرانی دارایی بەجۆرێک بازاڕەکانی هەرێمی کوردستانی دووچاری سستی و لاوازی کردووە، تەنانەت نزیکیش لە جەژنی ڕەمەزان نەبووە هۆی فریادڕەس بۆ کاسبکاران، ئەمەش نیگەرانی لای کاسبکاران دروستکردووەو هۆکارەکەی بۆ بێ موچەیی دەگێڕنەوە.
-
ڕۆژانە کورتەی گرنگترین هەواڵتان لە دەنگی ئەمەریکاوە پێشکەش دەکرێت، لە ئەمەریکاوە هەتا ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
-
کاردانەوەکان لەسەر ڕێککەوتنەکەی هێزەکانی سوریای دیموکراتک و حکومەتی ناوەندی سوریا، بە شێوەیەکی گشتی و بە تایبەتی لە نێو کوردەکان لە سوریا، دوو جۆرن. بەشێک بە لەبەردانواندنی کوردەکان بەرامبەر بە خواستەکانی حکومەتی سوریا و تورکیا ناودێری دەکەن بەشێکیش پێیان وایە زۆر گرنگە لە پێناو پاراستنی بەرژەوەندییەکانی کورد لە سوریا.
بەرپرسان و لایەنە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستانیش پێشوازی لەم هەنگاوە دەکەن.
سەرۆکی هەرێمی کوردستان نێچیرڤان بارزانی لە ڕاگەیاندراوێکدا وێڕای پیرۆزبایی کردن هەنگاوەکە بە "نەخشەیەکی گونجاو " بۆ داهاتوو ناودێری دەکات.
نێچیرڤان بارزانی دەڵێت " له کاتێکدا پێشوازی له‌م ڕێككه‌وتنه ده‌كه‌ین، پشتگیریی ته‌واوی هه‌رێمی كوردستان بۆ ئارامی و سه‌قامگیریی سووریا دووپات ده‌كه‌ینه‌وه، هه‌روه‌ها داکۆکی له پێویستیی پاراستنی مافه‌كانی هه‌موو پێكهاته‌كانی سووریا و هاوبه‌شیی كارایان له بنیاتنانی سووریایه‌كی ئازاد و گه‌شه‌سه‌ندوودا ده‌که‌ین."
بافڵ تاڵەبانی سەرۆکی یەكێتیش بەهەمان شێوە بە "ئاراستەیەکی دروست" بۆ سەقامگیری سیاسی و ئاسایشی دەیبینێت و پێشی وایە دەبێتە هۆی پاراستی مافی کوردەکان لە سوریا.
تاڵەبانی لە ڕاگەیاندنەکەیدا دەڵێت "هیوادارین سەرەتایەکی نوێ بێت بۆ بنیادنانی وڵاتێکی دیموکراتی و گەل پەسەند کە دەستوور بنەمای کارکردن و هاوبەشیی بێت."
سەڵاحەدین بەهادین ئەمینداری گشتی یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان لە ڕاگەیاندنێکدا دەڵێت "دیدار و رێککەوتنی بەرێزان (ئەحمەد شەرع) و (مەزڵوم عەبدی) لەسەر چەندین خاڵی بایەخداری هەردوولا، کارێکی گرنگە لە تەوقیتەکەی و لە ناوەڕۆکیدا. بەتایبەت پاش شەڕێکی خوێناوی هات، لە ئەنجامی پێکدادانی دەوڵەت و چەکدارانی پاشماوەی رژێم بوو، کە دەرگای کردەوە لەسەر ئەگەری پشێوی و شەڕی پێکهاتەکان، بۆیە هەمیشە شەڕ خێری تیانییە و مێزی گفتوگۆ چارەسەر بەرهەمدێنێ."
مەکتەبی سیاسی بزووتنەوەی ئیسلامی کوردسانیش لەم بارەیەوە بەیاننامەی بڵاو کردەوە و تیایدا وێڕای پیرۆزبایی کردن و خۆشحاڵی دەربڕین دەڵێت دڵنیایە " ئەگەر ئەم ڕێککەوتنە وەک خۆی جێبەجێ بکرێت کاریگەری ئەرێنی گەورەی دەبێت لەسەر بەرقەراری ئاسایش و ئاشتی لە ناوچەکەدا بەتایبەتی سوریا. "
ڕۆژی دووشەممە، حکومەتی کاتیی سوریا و هێزەکانی سوریای دیموکراتیک بە سەرکردایەتی کورد، گەیشتنە ڕێککەوتنێک کە بە هەنگاوێکی بەرچاو بەرەو ئاشتەوایی و سەقامگیری نیشتمانی لێی دەڕوانن. ڕێککەوتنەکە لەلایەن ئەحمەد شەرع سەرۆکی کاتیی سوریا و مەزلوم عەبدی فەرماندەی گشتی هێزەکانی سوریای دیموکراتیک واژۆ کرا.
ئەو ڕێککەوتنە بریتییە لە ئاگربەست و یەکخستنی دامودەزگاکان و لە کۆتاییدا تێکەڵکردنی هێزەکانی سوریای دیموکرات لەگەڵ سوپای نیشمانی سوریا. بەپێی ڕێککەوتنەکە، حکومەتی ناوەندی کۆنتڕۆڵی دەروازە سنوورییە سەرەکییەکان و فڕۆکەخانە و کێڵگە نەوتییەکانی باکووری ڕۆژهەڵات دەگرێتە ئەستۆ، لەبەرامبەردا مافی هاووڵاتیبوون و هەموو مافە دەستورییەکانیان بۆ کورد زامندەکات.
ئەم ڕێککەوتنە لەگەڵ دەسڵاتی کورد لە وڵاتەکەدا بە پێشکەوتنێکی گەورەی هەوڵەکان بۆ یەکخستنی وڵات دادەنرێت لە دوای چەندین ساڵ لە ململانێکان.
-
دەركردنی یاسایەک بۆ بەجینۆساید ناساندنی هەڵەبجە لە پەرلەمانی كوردستان و ڕێگریكردن لە دووبارە بوونەوەی تاوانی جینۆساید لە عێراق، یەكێک لە داواكاریەكانی ئیدارەی هەڵەبجە و كەسوكاری قوربانیانە كە ئاڕاستەی هەر سێ سەرۆكایەتییەكەی هەرێم، ڕێكخراوەكانی بواری جینوساید و مافی مرۆڤ کراوە.
پێشتر دەنگی ئەمەریكا لە ڕێگەی ڕاپۆرتێكی رۆژنامەوانیەوە لایەنە نەرێنیەكانی نەبوونی یاساكەی ڕوونكردبوویەوە و لیژنەی باڵای ساڵیادەكەش بە گرنگیەوە لە ڕاپۆرتە ڕۆژنامەوانیەكەیان ڕوانیبوو.
ئەمڕۆ سێشەمە 11ی مانگی 3 ی 2025 لە مەزاری شەهیدانی هەڵەبجە، 37 كەسایەتی و كەسوكاری قوربانی كیمیابارانی هەڵەبجە لە سەرجەم پێكهاتەكان پەیامێكیان بە هەرسێ زمانی، كوردی وعەرەبی و ئینگلیزی خوێندەوە دوایان كرد قەرەبووی زیانلێكەوتوانی هەڵەبجە بكرێتەوە و ڕێگری لە تاوانی جینۆساید لە ڕێگەی دەركردنی یاسایەكەوە بكرێت.
ئاهەنگ فەخرەدین كچی یەكێک لە قوربانیەكانی كیمیارانی هەڵەبجە پەیامەكەی خوێندەوە ڕایگەیاند، "داوادەكەین پەرلەمانی داهاتووی هەرێمی كوردستان، با یەكەم كاریان پەسەندكردنی پڕۆژەیاسای بە جینوساید ناساندنی تاوانی كیمیبارانی هەڵەبجەبێت كە تا ئێستا هەڵەبجەی بە جینۆساید نەناساندووە.هاوكات بودجەی تایبەت بە چارەسەركردنی بریندارانی چەكی كیمیاوی لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە دابینبكرێت و ژمارەی دانیشتوان نەكرێتە پێوەی بۆ ئەنجامدانی پڕۆژەكانی هەڵەبجە."
ئاهەنگ فەخرەدین وتیشی،" داوا لە هەرسێ سەرۆكایەتیەكەی هەرێمی كوردستان و خەڵكی كوردستان دەكەین ڕۆژی 16ی 3 ی 2025 هەموان لەگەڵمانبن تا بە تەبایی لە بەرامبەر ئەو مەترسیانەی ڕووبەڕووی گەلەكەمان بووەتەوە یادی هەڵەبجە بكەینەوە."
ڕۆژی 4ی مانگی 3 ی 2025، ڕاپۆرتێک لە دەنگی ئەمەریكا بەناونیشانی "دوای شەش خولی هەڵبژاردن هێشتا کیمیابارانی هەڵەبجە لە پەرلەمانی کوردستان بە جینۆساید نەناسێنراوە" بڵاوكرایەوە، ئەندامانی لیژنەی باڵای 37 مین ساڵیادی كیمیبارانكردنی هەڵەبجە ڕاپۆرتەكەیان بە هەند وەرگرتووە و یەكێكە لەداواكاریەكانی خەڵكی هەڵەبجە لە حكومەتی هەرێمی كوردستان.
ئاراس عابید ئەندامی لیژنەی باڵای 37 مین ساڵیادی كیمیبارانكردنی هەڵەبجە لە لێدوانێكدا بە دەنگی ئەمەریكای ڕاگەیاند،" ئەو ڕاپۆرتانەی لە دەنگی ئەمەریكا ئەنجام دەدرێن، دەنگدانەوەی تایبەتی دەبێت، لەناو كەناڵەكان بەگشتی و خەڵكی كوردستان، بۆیە ئەو ڕاپۆرتە بە خاڵێكی گرنگ لەلایەن لیژنەی باڵاوە باسكراوە و جەختیشی لێدەكەینەوە كە دەبێت كاری یەكەمی پەرلەمان بە جینۆساید ناساندنی هەڵەبجەبێت لە پەرلەمانی كوردستان."
دادگای باڵای تاوانەكانی عێراق لە 1ی مانگی 3 ی ساڵی 2010 كیمیابارانكردنی هەڵەبجەی بە جینۆساید ناساند، لەسەر ئاستی پەرلەمانی چەند وڵاتێكی دیكەش وەک نەمسا بە جینوساید ناسێنراوە.
ئەندامێكی پەرلەمانی كوردستان، دەڵێت "لە ناوەڕۆكی چەند یاسایەكی پەرلەمانی كوردستان باس لە هەڵەبجە كراوە، بەڵام هیچ یاسایەكی تایبەت بەجینۆسایدی هەڵەبجە دەرنەچووە."
كاوە عەلی ئەندامی پەرلەمانی كوردستان لە لێدوانێكدا بە دەنگی ئەمەریكای ڕاگەیاند،" پرۆژە یاسایەک بۆ بەجینۆساید ناساندنی هەڵەبجە و قەرەبووكردنەوەی خەڵكەكەی ئامادەكراوە، هەموو هەوڵەكانی فراكسیۆنەكان لەم خولەی پەرلەمان، پاڵپشتی دەبێت بۆ دەرچوونی یاسایەكی تایبەت بە جینۆسایدی هەڵەبجە و دیاریكردنی قەرەبووی قوربانیان."
ئەو ئەندامەی پەرلەمانی كوردستان وتیشی، " نەبوونی پڕۆژە یاسایەكی تایبەت بە جینۆسایدی هەڵەبجە كاریگەری نەرێنی هەبووە لەسەر كەیسەكانی هەڵەبجە لە دۆسیەی منداڵە وونبووەكان و قەرەبوكردنەوەی خەڵكی هەڵەبجە. لە ڕوانگە نێودەوڵەتیەكەشەوە، ئەگەر پڕۆژە یاسایەكی لەم جۆرە هەبێت پشتیوانی دەبێت لە كەیسەكە."
لە کۆتایی ڕۆژەکانی جەنگ عێڕاق - ئێران، لە ڕۆژی16 ی مانگی 3 ی 1988 ،بەفەرمانی سەدام حسێن سەرۆکی ئەوکاتی عیراق و بەسەرپەرشتی عەلی حەسەن مەجید كە ناسراوە بە عەلی كیمیاوی هەڵەبجە بە چەكی كیمیاوی بۆردومانكراو بە گوێرەی ئامارەكان 5 هەزار هاووڵاتی گیانیان لەدەستدا و نزیكەی 10 هەزار هاوڵاتیش برینداربوون.
-
هەواڵە جیهانیـیەکان لە دەنگی ئەمەریکا
-
لیژنەی دۆزینەوەی ڕاستییەکان کە لەلایەن بەرپرسانی نوێی سوریاوە پێکهێندراوە بۆ لێکۆڵینەوە لە توندوتیژییە کوشندەکانی ئەمدواییانە لە وڵاتەکەدا، ڕۆژی سێشەممە 11ی مانگی سێ ڕایگەیاند وڵاتەکە سوورە لەسەر "ڕێگریکردن لە تۆڵەکردنەوەی نایاسایی."
یاسر ئەلفەرحانی وتەبێژی لێژنەکە لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانیدا لە دیمەشق وتی "سوریای نوێ سوورە لەسەر پیرۆز ڕاگرتنی دادپەروەریی و سەروەریی یاسا، پاراستنی مافەکان و ئازادییەکانی دانیشتوانەکەی، ڕێگریکردن لە تۆڵەکردنەوەی نایاسایی و گرەنتیدان لەسەر ئەوەی کە پارێزبەندی نەبێت."
فەرحان وتی کۆمیتەکە کاردەکات بۆ کۆکردنەوە و پێداچوونەوە بە بەڵگەکانی پەیوەست بە توندوتیژییەکان لە کەناری سوریا، لە ناوجەرگەی شوێنی کەمینە عەلەوییەکان کە بەشار ئەسەدی دوورخراوە ئەندامێکە لەو کۆمەڵگە کەمینەیە.
ڕوانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ وتی لە ڕۆژی پێنجشەممەوە هێزەکانی ئاسایش و گروپەکانی لایەنگری لانیکەم 1,093 کەسییان کوشتووە.
ئۆفیسی مافەکانی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان ڕۆژی سێشەممە رایگەیاند "کوشتارییەکانی " بە بەڵگە تۆمار کردووە کە " وادیارە لەسەر بنەمای خێڵایەتی بوون."
وتی "لە چەند حاڵەتێکی زۆر بێزارکەردا، سەرانسەری خێزانەکان، بە ژن و منداڵ و تاکەکانی دیکەشەوە، کوژراون، بە تایبەتیش ئەو شار و گوندانە کراونەتە ئامانج کە زۆرینەی دانیشتوانەکانییان عەلەوی بوون."
فەرحان وتیشی لێژنەکە گوێبیستی " شایەتحاڵان " دەبێت و شێوازێکی پەیوەندیکردن بۆ خەڵکەکە دروست دەکات تاوەکو بتوانن قسە لەگەڵ لێکۆڵەرەوەکاندا بکەن، هەروەها بەڵگە ڤیدیۆییەکانیش لێکۆڵینەوەیان لەسەر دەکرێت.
فەرحان وتی ئەنجامی لێکۆڵینەوەکە دەدرێت بە سەرۆکایەتی و دەسەڵاتی دادوەری.
ڕۆژی یەکشەممە سەرۆکایەتی سوریا پێکهێنانی لێژنەیەکی ڕاگەیاند بۆ " لێکۆڵینەوە لە پێشێلکارییەکان دژی هاووڵاتیانی سڤیل و ناسینەوەی ئەوانەی بەرپرس بوون لەو پێشێلکارییانە."
وتی ئەوانەی کە بەرپرس بوون ڕادەستی دەسەڵاتی دادوەریی دەکرێن.
توندوتیژییەکان ڕۆژی پێنجشەممە دەستییان پێکرد دوای ئەوەی هەوڵدرا گومانلێکراوێکی داواکراو دەستگیربکرێت، بە هێرشێکی لایەنگرانی ئەسەد بۆ سەر هێزەکانی ئاسایش و بەوەش دۆخەکە لە کۆنتڕۆڵ دەرچوو.
کوشتنەکان کە بە زۆری کەمینە عەلەوییەکانی ئەسەدییان کردە ئامانج، لەلایەن ڕوانگە و سەرکردە ناوخۆییەکانی کریستییانەکان و بەرپرسانی ئیسڕائیل و ئەمەریکاوە بە " کۆمەڵکوژی " ناوبراوە.
سەرچاوە/ فرانس پرێس
-
بەڕێوبەرایەتییەکەی سەرۆکی ئەمەریکا دانۆڵد ترامپ ڕۆژی دووشەممە ئەپلیکەیشنێکی نوێی بۆ خۆ ڕەوانەکردنەوە (self-deportation)ی خستەکارەوە بۆ ئەوەی ئەو کۆچبەرانەی کە بە شێوەیەکی نایاسایی لە ئەمەریکان، بتوانن لە ڕێگەیەوە خۆیان ڕەوانەی وڵاتی خۆیان بکەنەوە لە بری ئەوەی ڕووبەڕووی دەستگیرکردن یاخود دەستبەسەرکردن ببنەوە.
ئەپلیکەیشنی گومرگ و پاراستنی سنووری ئەمەریکا کە بە سی بی پی هۆم CBP Home ناسراوە، بژاردەی هەیە بۆ کەسەکە تاوەکو ئاماژە بەوە بدات کە "نیازی ڕۆیشتنی " هەیە.
وەزیری ئاسایشی ناوخۆی ئەمەریکا کریستی نۆم لە بەیاننامەیەکدا وتی "ئەپلیکەیشنی سی بی ۆی هۆم بژاردەیەک دەداتە بیانییەکان بۆ دەستبەجێ ڕۆیشتن و خۆ ڕەوانەکردنەوە، بۆ ئەوەی هێشتا دەرفەتێکییان هەبێت لە داهاتوودا بتوانن بە شێوەیەکی یاسایی بگەڕێنەوە. ئەگەر ئەوە نەکەن ئەوا ئێمە دەیان دۆزینەوە، ڕەوانەیان دەکەینەوە و هەرگیز ناتوانن بگەڕێنەوە."
سەرۆک ترامپ بەڵێنیداوە ملیۆنان کۆچبەری نایاسایی لە وڵاتەکەدا ڕەوانە بکاتەوە.
بەڕێوبەرایەتییەکەی سەرۆک ترامپ هەنگاوی دیکەشی گرتووەتەبەر بۆ ناچارکردنی کۆچبەرە نایاساییەکان تاوەکو وڵاتەکە جێبهێڵن.
یاسایەکی بەڕێوبەرایەتییەکەی سەرۆک ترامپ کە بڕیارە لە 11 ی مانگی چواردا بخرێتە بواری جێبەجێکردنەوە، داوا لەو کەسانە دەکات کە پێگەیەکی یاساییان نیە لە وڵاتەکەدا خۆیان تۆمار بکەن لەگەڵ حکومەتی فیدڕاڵدا و ئەگەر ئەو کارە نەکەن ئەوا ڕووبەڕووی غەرامە یاخود زیندانیکردن دەبنەوە.
سی بی پی هۆم شوێن ئەپلیکەیشنێکی سەردەمی جۆو بایدن دەگرێتەوە کە بە سی بی پی وان CBP One ناسرابوو، ئەپلیکەیشنەکەی کاتی بایدن تایبەتمەندییەکی تێدا بوو کە ڕێگەی دەدا نزیکەی 1 ملیۆن کۆچبەر لە مەکسیک بتوانن داوای کاتێک بکەن بۆ داواکردن بۆ هاتنە ناوەوە بۆ ئەمەریکا لە ڕێی خاڵێکی سنووری یاساییەوە.
کۆمارییەکان ڕەخنەیان لە پڕۆگرامەکەی بایدن دەگرت، وتییان کارئاسانی کردووە بۆ کۆچی بە کۆمەڵ بۆ ئەمەریکا و بە شێوەیەکی گونجاویش پشکنینی بۆ کۆچبەران نەکردووە.
سەرۆک ترامپ چەند کاتژمێر دوای دەستبەکاربوونی وەکو سەرۆکی ئەمەریکا ئەپلیکەیشنەکەی داخست.
سەرچاوە/ دەنگی ئەمەریکا
-
ئەنجومەنی سیناتی ئەمەریکاڕۆژی دووشەممە لۆری چاڤێز دریمەر وەکو وەزیری کاری ئەمەریکا پەسەند کرد. دریمەر لەو پۆستەدا بەرپرس دەبێت لە جێبەجێکردنی مافەکانی فیدڕاڵی کارمەندان لە کاتێکدا کە کۆشکی سپی هەوڵ دەدات هەزاران کارمەندی حکومەت لەکارەکانیان دووربخاتەوە، ئەمەش وەک بەشێک لەو کارانەی کە بۆ کەمکردنەوەی خەرجییەکانی حکومەت دەدرێت.
چاڤێز دریمەر سەرپەرشتی وەزارەتی کار دەکات کە یەکێکە لەو چەند بەشەی جێبەجێکار کە ناویان هاتووە لە سکاڵایەکی یاساییدا دژی دەسەڵاتی ملیاردێر ئیلۆن مەسک و وەزارەتی کارامەیی حکومەت بۆ دەرکردنی کارمەندان و دەستگەیشتن بە داتا هەستیارەکانی حکومەت.
وەزارەتی کار نزیکەی 16,000 کارمەندی تەواوی هەبوو و بودجەیەکی پێشنیارکراوی 13.9 ملیار دۆلاری هەبوو بۆ ساڵی دارایی 2025. هەندێک لە بەرپرسیارێتییە گەورەکانی بریتین لە ڕاپۆرتکردنی ڕێژەی بێکاری لە ئەمریکا، ڕێکخستنی ستانداردەکانی تەندروستی و پارێزراویی شوێنی کار، لێکۆڵینەوە لە کەمترین مووچە، کارکردنی منداڵان و ناکۆکیەکان لەسەر مووچەی کاری زیادە و جێبەجێکردنی یاساکان بەسەر ڕێکخستنی سەندیکاکانی کار و دەرکردنی نایاسایی.
چەندین سەندیکای کرێکاری دیار، لەوانە برایەتی نێودەوڵەتی تیمستەر، پاڵاوتنی چاڤێز دریمەر یان پەسەند کرد. ئەو ئەندامی پێشووی کۆنگرێسی کۆمارییە لە ئۆریگان کچی ڕیچارد چاڤێز، ئەندامێکی ئەو سەندیکایەیە و لە ماوەی یەکەم خولی کارکردنیدا لە ئەنجومەنی نوێنەران ناوبانگی وەک لایەنگرێکی کرێکاران پەیدا کرد.
ئەنجومەنی سینات بە زۆرینەی دەنگ لە بەرژەوەندی پەسەندکردنی چاڤێز دریمەر دەنگییاندا، 67 دەنگ بەرامبەر 32 دەنگ، 17 دیموکراتی ئەنجومەنەکە بە بەڵێ دەنگییاندا و سێ کۆماریی بە نەخێر دەنگییاندا.
سەرچاوە/ دەنگی ئەمەریکا
-
بریکاری پێشووی وەزارەتی نەوتی عێراق ڕایدەگەیەنێت، گرفت لەبەردەم دەستپێکردنەوەی ناردنە دەرەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان هەیە، بەهۆی بەرزکردنەوەی سەقفی داواکاری لەلایەن ئەو کۆمپانیا بیانییانەی سەرکارن لە کێڵگە نەوتییەکانی هەرێم.
عاسم جیهاد، بریکاری پێشووی وەزارەتی نەوتی عێراق، بە دەنگی ئەمەریکای ڕاگەیاند،"کۆمپانیا بیانییەکان گەرەنتی زیاتریان دەوێت بۆ پێدانی شایستە داراییەکانی ڕابردوو و ئێستا و داهاتوویان، دەبێت وەزارەتی سامانە سروشتییەکان ڕۆڵی هەبێت بۆ گەیشتن بە ڕێککەوتن نەک مەسەلەکان هەمووی بۆ کۆمپانیاکان جێبهێڵێت."
دەشڵێت،"وەزارەتی سامانە سروشتییەکان مەسەلەکانی بۆ کۆمپانیا بیانییەکان بە جێهێشتووە تا لەگەڵ حکومەتی عێراق ڕێکبکەون، لەکاتێکدایە دەبووایە پێشتر خۆی گرفتەکانی چارەسەر کردبا، چونکە حکومەتی ناوەندی زانیاری لەبارەی گرێبەست و شایستەی کۆمپانیاکان نییە."
لە مانگی دووی ساڵی 2025، حکومەتی عێراق و هەرێمی کوردستان لێکتێگەیشتنیان لەبارەی دەستپێکردنەوەی ناردنە دەرەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان ڕاگەیاند، بەڵام ڕێکنەکەوتنی عێراق و کۆمپانیا بیانییەکان تا ئێستا ڕێگرە لەبەردەم ناردنە دەرەوەی نەوتی هەرێم.
محەمەد حسێن، ئەندامی تۆڕی ئابوریناسانی عێراق، بە دەنگی ئەمەریکای ڕاگەیاند،"کۆمپانیا نەوتییەکان و وەزارەتی نەوتی عێراق هێشتا لەسەر ئەوە ڕێکنەکەوتوون کێ شایستەی دارایی کۆمپانیاکان و کەی و بە چی میکانیزمێکی تەکنیکی بدات."
ڕۆژی 25 ی مانگی 3 ی ساڵی 2023، ناردنە دەرەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان لە ڕێگەی بۆرییەوە ڕاگیرا، دوای ئەوەی عێراق سکاڵاکەی لە دادگای ناوبژیوانی پاریس لە تورکیا بردەوە.
عاسم جیهاد دەڵێت،"ئێستا دانوستان بە شێوەی ڕاستەوخۆ لە نێوان کۆمپانیاکان و وەزارەتی نەوتی عێراق لە ئارادایە، کۆمپانیاکان داوای شایستە داراییەکانی پێشترو داهاتوویان دەکەن."
دەشڵێت،"گرێبەستی نەوتی هەرێم لەگەڵ کۆمپانیاکان کێشەی یاسایی و داراییان هەیە، گرێبەستەکانی هەرێم گرێبەستی شەراکەتن لەکاتێکدا ئەوانەی عێراق گرێبەستی خزمەتگوزارین."
جەختیشیکردەوە،"کێشەی نەوتی هەرێم لەسەردەمی حکومەتەکانی پێشووتریش بەردەوامی هەبووەو کێشەکان چارەسەر نەکراون و کەڵەکە بوون، حکومەتێک کێشەکانی ڕادەستی حکومەتی دوای خۆی کردووە، بۆیە حکومەتی عێراق ناتوانێت بەرپرسیارێتی گرفتەکان هەڵبگرێت."
لەکاتێکدا لە مانگی 3 ی ساڵی 2023 ناردنە دەرەوەی نەوتی هەرێم ڕاگیرا، بەڵام هێشتا کۆمپانیاکان شایستە داراییەکانی کۆتایی ساڵی 2022 و سەرەتای ساڵی 2023 یان وەرنەگرتووە، ئەمەش بووەتە یەکێکە لە کێشەکان.
محەمەد حسێن دەڵێت،"هەرێم کۆتایی ساڵی 2022 و سەرەتای ساڵی 2023 نەوتی لە کۆمپانیاکان وەرگرتووەو پارەی پێنەداون، کۆمپانیاکان داوای ئەو پارەیە دەکەن، کەچی عێراق و هەرێم بەرپرسیارێتی پێدانەوەی ئەو پارە دەخەنە ئەستۆی یەکتری."
دەشڵێت،"یەکێک لە داواکاری کۆمپانیاکان پێدانی پارەیە پێش ئەوەی نەوت بەرهەم بهێنن و ئامادەی بکەن بۆ ناردنە دەرەوە، لەکاتێکدا عێراق دەڵێت نەوت بەرهەم بهێنن و کۆتایی مانگ ئینڤۆیسمان سەبارەت بە کێڵگەو بڕی نەوت بۆ بنێرن، پاشان لە ماوەی 30 بۆ 60 ڕۆژدا پارەتان پێدەدەین، بەڵام کۆمپانیاکان پارەی پێشوەختیان دەوێت."
ناکۆکی نێوان عێراق و کۆمپانیا بیانییەکان بۆ ناردنە دەرەوەی نەوتی هەرێم لەکاتێکدایە، بەڕای چاودێرانی وزە گەر ناردنە دەرەوەی نەوتی هەرێم دەستپێبکرێتەوە، ئەوا لە ڕووی ئابووری و هێزی سیاسییەوە بۆ هەرێم بە سودە.
-
هه‌واڵه‌کان، ڕاپـۆرت، وتووێژ
-
وەزارەتی خەزێنەی ئەمەریکا ڕایگەیاند سەبارەت بە هەوڵەکانی واشنتن بۆ ڕێگریکردن لە دەستڕاگەیشتنی ئێران بە چەکی ئەتۆمی و بەرپەرچدانەوەی بەرنامەی مووشەکی بالیستیکی ئەو حکومەتە و نەهێشتنی هەڕەشە و مەترسیەکانی گرووپەکانی سەر بە کۆماری ئیسلامی ئێران لەگەڵ عەرەبستانی سعودیە گفتوگۆی کردووە.
بەگوێرەی ڕاگەیەندراوێکی وەزارەتەکە ڕۆژی دووشەممە 10ی مانگی سێ، سکات بەسێنت،وەزیری خەزێنەی ئەمەریکا لەو بارەوە لەگەڵ محەمەد بن عەبدوڵا ئەلجەدعان وەزیری دارایی سعودیە قسەی کردووە و جەختی لە گرنگی هاوکاری هاوبەش لە بەرامبەر ئاستەنگ و دەرفەتە نوێیەکان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهاندا کردووەتەوە.
دوو هەفتە لەمەوبەر پیت هێگسەت، وەزیری بەرگری ئەمەریکا لەگەڵ شازادە خالید بن سەلمان هاوتا سعودییەکەی کۆبووەوە و تاوتوێی پشتیوانییەکانی ئەمەریکایان بۆ عەرەبستان کرد لە بەرامبەر ئەگەری هێرشەکانی کۆماری ئیسلامیی ئێران و بریکارەکانی بۆ سەر بەرژەوەندییەکان ئەو وڵاتە.
لەم دواییانەدا، گیدئۆن ساعر، وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل ڕایگەیاند یەکێک لە دەرئەنجامەکانی بەدەستهێنانی چەکی ئەتۆمی لەلایەن حکومەتی ئێرانەوە، دروستبوونی "کێبڕکێی ئەتۆمی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست" دەبێت، لەنێویاندا لەنێوان میسر، سعودیە و تورکیا.
سعودیە ڕۆڵێکی کارای لە پێشهاتە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەکاندا بینیوە، بەتایبەتی لە چەند هەفتەی ڕابردوودا بە میوانداریکردنی لوتکەی ئەمەریکا و ڕووسیا و هەروەها کۆبوونەوەی بەرپرسانی ئەمەریکا و ئۆکرانیا.
