-
هەواڵە جیهانیـیەکان لە دەنگی ئەمەریکا
-
-
بەڕێوەبەرایەتی خۆراک و دەرمانی ئەمەریکا (FDA) ڕەزامەندی بە دوو کۆمپانیا دا بۆ دەستپێکردنی دانانی گورچیلەی بەراز بۆ مرۆڤ، لە پرۆسەیەکی تاقیکاریدا.
ئەگەری سەرکەوتنی تاقیکردنەوەکە دەرگا دەکاتەوە بۆ فراوانبوونی چاندنی ئەندامەکانی جەستەی جۆرەکانی تری بونەوەران بۆ مرۆڤ.
یەکێک لە کۆمپانیاکان کە ڕەزامەندی وەرگرتووە بریتییە لە کۆمپانیای چارەسەری یەکگرتوو کە سەرەتا هەڵدەستێت بە چاندنی گورچیلەی بەراز بۆ شەش نەخۆش، وە لە داهاتوودا ژمارەی چاندنەکان بەرزدەکاتەوە بۆ 50 کەس. کۆمپانیای دووەم بریتییە لە ئی جێنەسیس، کە سەرەتا بە سێ نەخۆش دەستپێدەکات و دواتر ژمارەی تاقیکردنەوەکان زیاد دەکات.
مایک کێرتز، سەرۆکی کۆپمانیای ئی جێنەسیس بە نیویۆرک تایمزی ڕاگەیاندووە، " ئێمە لە پرسی چاندنی ئەندامەکانی جەستەدا دەچینە ناو سەردەمێکی گۆڕانکاریهێن."
چاندنی ئەندامی جەستەی گیاندارانی تر لە چەند دەیەی ڕابردوودا سەرنجێکی زۆری توێژەرانی پزیشکی چووەتە سەر.
ئەم پرۆسەیە سەرەتا پشتی بە جۆرەکانی مەیمون دەبەست؛ بەڵام کێشەی تێکەوت بەهۆی مەترسی ڤایررۆسە گوازراوەکان لە مەیمونەوە بۆ مرۆڤ، هەروەها بەهۆی مەترسی لەناوچوونی مەیمونەکان.
لەم چەند ساڵانەی ڕابردوودا سودوەرگرتن لە ئەندامی جەستەی بەراز جێگەی مەیمونی گرتەوە.
کتێبخانەی نیشتیمانیی ئەمەریکا بۆ بابەتە پزیشکییەکان هۆکاری گونجاوی بەراز دەگەڕێتەوە بۆ ئەم خاڵانە: یەکەم، ئەندامەکانی جەستەی بەراز لە ڕووی پێکهاتەی جەستەییەوە (ئەناتۆمی) هاوشێوەی ئەندامەکانی مرۆڤن و گۆڕینی جینەکانیان کارێکی گونجاوە؛ دووەم، ژمارەی بەراز بە خێرایی زیاد دەکات و بەخێوکردنی ئاسانە؛ سێیەم، بەو پێیەی ساڵانە ملیۆنان بەراز بۆ خواردنی مرۆڤ سەردەبڕدرێن، پرسیار دروستنابێت لەسەر مرۆڤایەتی و ئەخلاقی بوونی کارەکە.
لە ساڵانی رابردوودا چەندین کەس نەشتەرگەری چاندنی ئەندامانی جەستەی بەرازیان بۆ ئەنجامدراوە، بەڵام رێژەی سەرکەوتن لە نەخۆشەکان جیاوازبووە و زۆربەیان دوای چەند هەفتەیەک یان چەند مانگێک گیانیان لەدەستداوە.
سەرەتای ساڵی 2022 بۆ یەکەمجار لە ئەمەریکا نەخۆشێک بەناوی دەیڤد بێنێت نەشتەرگەری چاندنی دڵی بەرازی بۆکرا، بەڵام دوای نزیکەی دوو مانگ گیانی لەدەستدا.
سەرکەوتووترین حاڵەتی چاندنی گورچیلە کە هەتا ئێستا ئەنجامدرابێت بۆ ژنێکی ئەمەریکی بوو بە ناوی تۆونا لونی. ژنەکە لە ڕۆژی 25ی یازدەی 2024 نەشتەرگەرییەکەی بۆ ئەنجامدراوە و دوای نزیکەی 3 مانگ تەندروستی باشە.
تۆونا لونی بە ئاژانسی ئەسۆشیەیتد پرێسی ڕاگەیاند، "من ژنێکی پاڵەوانم. ئەم نەشتەرگەرییە هەلێکی نوێ بوو بۆ ژیان."
-
بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی ئەنفلۆنزای باڵندەی H5N1 و ئەگەری گۆڕانی ڤایرۆسەکە و گواستنەوەی لە مرۆڤێکەوە بۆ مرۆڤێکی دیکە و سەرهەڵدانی پەتایەکی نوێ، نیگەرانی زۆری لێکەوتووەتەوە، جووتیارانیش نیگەرانن لە ئەگەری کاریگەری لەسەر بژێوی ژیانیان.
-
دوای ئەوەی سەرۆکی ئەمەریکا دانۆڵد ترامپ باجی گومرگی لەسەر کەنەدا، چین و مەکسیک دانا، بڵام دواتر دانۆڵد ترامپ سەپاندنی ئەو گومرگە نوێیەی بۆ ماوەی 30 ڕۆژ بۆ کەنەدا و مەکسیک دواخست هەتا ڕێککەوتنێکی نوێ لەگەڵ ئەم دوو دراوسێی ئەمەریکا دەستەبەر دەبێت.
-
ئەندامێکی تۆڕی ئابووریناسانی عێراق ڕایدەگەیەنێت، ملیۆنان دۆلاری خەڵکی هەرێمی کوردستان بە فرت و فێڵ و بە ناوی بۆرسەوە براوەتە دەرەوەی هەرێمی کوردستان و زیانێکی گەورە بە خەڵک گەیەنراوە، لەکاتێکدا هەندێک لەو کۆمپانیایانەی لەم بوارەدا کاریان کردووە کۆمپانیای وەهمی بوون.
محەمەد حسێن، ئەندامی تۆڕی ئابووریناسانی عێراق، بە دەنگی ئەمەریکای ڕاگەیاند،"وێبسایت دروستکراوە بۆ کڕینی کانزاو شمەک لە بۆرسە نێودەوڵەتییەکان، بەڵام وێبسایتەکە بنەمای نەبووەو پارەی خەڵکێکی زۆر خوراوە. ئەمەجگە لەوەی کۆمپانیای تر هەبووە لەژێر ناوی کڕینی زێڕو زیو پارەی خەڵکی زۆر بردووە."
دەشڵێت،"کۆمپانیا هەیە زیادەڕەوی دەکات لە فرۆشتندا، بۆ نموونە بەهای سەرمایەکەی 100 هەزار دۆلارە، کەچی بە بەهای 500 هەزار دۆلار کڕین و فرۆشتن دەکات. پارەی خەڵکێکی زۆریش لە ڕێگەی کڕین و فرۆشتنی وەهمی یاخود کڕین و فرۆشتن بە دراوی ئەلیکترۆنییەوە خوراوە."
بەبڕوای شارەزایانی بواری ئابووری، نەبوونی یاسایەکی تایبەت بە ڕێکخستنی بازاڕە ئەلیکترۆنییەکان لە عێراق و هەرێم، وایکردووە خەڵکێکی زۆر لە کڕین و فرۆشتن لە ڕێگەی بازاڕە ئەلیکترۆنییەکانەوە زەرەرمەند بن و هەندێک بازرگان و کۆمپانیاش دۆخەکە بقۆزنەوە.
بۆرسە بازاڕی ئەلیکترۆنییە بۆ کڕینی پشک و نەوت و زێڕو کانزاکان بەرامبەر بە بڕێک پارە، بەڵام لە بازاڕی فۆرێکس دۆخەکە جیاوازترەو کڕین و فرۆشتن لە نێوان دوو دراو ئەنجام دەدرێت.
بەشێکی زۆر لەو هاوڵاتیانەی لە هەرێمی کوردستان دووچاری زیانی مادی و دارایی دەبن هۆکاری بەشداربوونیانە لە بۆرسە، بەو پێیەی بەشێکیان شارەزای دارایی و ئابوورییان نییەو چاولێکەری پاڵنەریانە بۆ بەشداریکردن لەو بازاڕە ئەلیکترۆنییە.
بەشێکی تر لەو هاوڵاتیانەی زەرەرمەندبوون لە بۆرسە، پارەکانیان لای هەندێک لە نوسینگەکان داناوەو خاوەن نوسینگەکان لە بۆرسەدا دووچاری زیانی گەورەبوون و پارەی هاوڵاتیانیان فەوتاندووە.
بازرگانێکی بازاڕی دۆلارەکەی شاری سلێمانی ئاماژەبەوەدەکات، لەلایەن کۆمپانیایەکەوەو لە ژێر ناوی بەشداری کردن دا لە بۆرسە، ملیۆنێک و 102 هەزار دۆلاری براوە، ئەمە جگە لەوەی هەمان کۆمپانیا پارەی 78 بازرگانی تری بردووەو هەر بازرگانێک پارە خوراوەکەی زیاتر بووە لە 300 هەزار دۆلار.
ئاسۆ محەمەد، بازرگانێکی بازاڕی دۆلارەکەی شاری سلێمانییە، بە دەنگی ئەمەریکای ڕاگەیاند،"ئەو کەسەی بە ناوی بۆرسەوە پارەکەی خواردووین هاووڵاتییەکی عەرەبە، سکاڵامان لەسەر تۆمار کردو نزیکەی سێ مانگ دەستگیرکرا، بەڵام دواتر ئازاد کرا. ئەو کەسە ئێستا بە پارەی ئێمە کۆمپانیای داناوەو خانووی گرانبەهای کڕیووە، هانامان بۆ ئاسایش و دارایی و فەرمانگەکان بردووەو هیچیان بۆ نەکردووین."
دەشڵێت،"دەستم بە نوسینگەی بافڵ تاڵەبانی سەرۆکی یەکێتی گەیشتووەو فشارم خستووەتە سەر ئەو کەسە عەرەبەی پارەکەی خواردووین، ئێستا دەیەوێت لەو ملیۆن و 102 هەزار دۆلارە، 250 هەزار دۆلارم بداتەوە و منیش قەبوڵم نەکردووە."
سەرباری ئەوەی خەڵکێکی زۆر دووچاری زیانی گەورە بووە لە بۆرسە، بەڵام هێشتا ژمارەیەکی زۆر بازرگان و هاوڵاتی هەرێمی کوردستان کۆڵیان نەداوەو سەرقاڵن بەو بازاڕە ئەلیکترۆنییەوە.
ئازاد حەسەن، کە بازرگانێکی دانەوێڵەی ناوچەی گەرمیانە، بە دەنگی ئەمەریکای ڕاگەیاند،"بە دەیان بازرگانی دانەوێڵە پارەمان ڕادەستی کۆمپانیایەک کرد بۆ کڕینی گەنم و دانەوێڵە، بەڵام بازرگانەکە هەموو پارەکەی خواردووین و دەڵێت لە بۆرسەدا ئیفلاسم کردووە."
دەشڵێت،"کۆی ئەو پارەیەی بازرگانەکە بردوویەتی بە نزیکەی 50 ملیار دیناری عێراقی دەخەمڵێنرێت، لەکاتێکدا ئێمە پارەمان بۆ کڕینی دانەوێڵە پێداوە نەک بۆ ئەوەی بیخاتە بۆرسەوە."
-
بەمەبەستی پشتیوانی لە داخوازییەکانی خەڵک بۆ یەکڕیزیی لایەنە کوردییەکان، چەند هونەرمەندێکی عەفرین گۆرانییەکیان بە ناوی (ڕۆژی غیرەت) ئامادە کرد و لە گەڕەکی کوردی شێخ مەقسود لە شاری حەلەب کلیپێکیان بۆ تۆمارکرد.
-
پیاهەڵدان و ستایشكردنی سەرۆک و كارەكانی حزبی بەعسی ڕووخاو لە هەرێمی كوردستان، كەسوكاری قوربانیانی كیمیابارانی هەڵەبجە و ئەنفال نیگەران دەكات و ئاماژەش بەوەدەكەن، لە لێدوان و بەرنامە ڕۆژنامەوانیەكاندا بە ئاشكرا كەسایەتی دیار و سیاسی و ناو سۆشیاڵ میدیاكان خۆزگە بە گەڕانەوەی حكومەتی بەعس دەخوازن و ئەو سكاڵایانەش كە لەسەریان تۆمار دەكرێت لە دادگاكان دادەخرێن .
ئاراس عابید جێگری سەرۆكی كۆمەڵەی قوربانیانی كیمیابارانی هەڵەبجە لە لێدوانێكدا بە دەنگی ئەمەریكای ڕاگەیاند، " گەڕانەوەی حزبی بەعس و دانیشتن لەگەڵ نەوەكانی سەددام لە وڵاتانی عەرەبی، بە ئاشكرا باس دەكرێت و بەشێک لە داواكراوەكانی حكومەتی بەعس، هەتا ئێستاش لە هەرێمی كوردستانن و تەنها لە ساڵی ڕابردوودا دوو سكاڵامان تۆماركردووە لەسەر ئەو كەسانەی ستایشی حزبی بەعس و سەرۆكەكەی دەكەن كە لای ئێمە هێڵی سورە، بەڵام لە دادگاكان داخراون".
ئاراس عابید گوتیشی،" بە داخەوە دۆخی خراپی هەرێمی كوردستان وابەستنەی ئەو ستایشانە دەكرێت، دواتریش هیچ پەشیمانیەک لە وتەكان لەلایەن ئەو كەسانەی دەیكەن دەرنابڕێت و هیچ ڕێكارێكی یاسایان لە دژ ناگیرێتە بەر كە ئەمە پێچەوانەی یاسایە."
پەرلەمانی عێراق لە 30ی مانگی حەوتی 2016 ، پڕۆژەیاسای قەدەغەكردنی حزبی بەعسی هەڵوەشاوە و سەرجەم حزب و چالاكییە تووندڕەوەكان و تیرۆریستییەكانی پەسندكردووە. بەپێی یاساكه، هەر كەسێک سیاسەتەكانی حزبی بەعس پەیڕەو بكات بە 10 ساڵ زیندانیكردن سزادەدرێت، هەروەها ئەوانەشی تاوانیان لەنێو ئەو حزبە كردووه، به زیندانیكردنی هەتاهەتایی سزادەدرێن.
لە هەرێمی كوردستان هیچ یاسایەكی تایبەت بە گرتنەبەری ڕێكاری یاسایی لە دژی ئەو كەسانە دەرنەچووە، كە ستایشی كارەكانی حكومەتی بەعس و سەركردەكانی دەكەن.
گۆران ئەسوەد پارێزەر لە لێدوانێكدا بە دەنگی ئەمەریكای ڕاگەیاند،" بە داخەوە لە هەرێمی كوردستان هیچ یاسایەک نیە، بۆ بە تاوانكردنی ئەو جۆرە پیاهەڵدانەی كە بەسەر سەرۆک و كارەكانی حزبی بەعس دەكرێن، هەركەسێک بەم تۆمەتانە تۆمەتبار بكرێت، دەبێت دادوەرەكان خۆیان لە یاساكان، یاسایەكی بۆ هەڵبژێرن ومامەڵەی لەگەڵ بكەن."
ئەو پارێزەرە گوتیشی،" لە سنوری حكومەتی فیدراڵ یاسای ژمارە 32 ی ساڵی 2016 هەیە، بەناوی قەدەغەكردنی حزبی بەعس و هەر چالاكیەكی توندڕەوی، كە لە یاساكەدا بەڕوونی سزایی یاسایی داناوە بۆ ئەو كەسانەی كە بەهەرشێوەیەک پیاهەڵدان بە حكومەتی بەعس بكات، كە دەبوو لە هەرێمی كوردستان یاسایەكی لەم جۆرە هەبوایە كە هەرستایشێكی حكومەتی بەعس و سەرۆكەكەی چەندین برینی یەک لەدوای یەک دەكولێنەوە."
كەسایەتیەكی ئاینی و كۆمەڵایەتی لە هەرێمی كوردستان كە كاندیدی ڕەوتی هەڵوێست بوو بۆ خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان لە میانی چاوپێكەوتنێكی ڕۆژنامەوانی ڕایگەیاند"سەدام حوسێن قەبری پڕنوربێت" ئەم لێدوانە كاردنەوەی جیاجیای بەدوای خۆیدا هێنا.
عومەر فەقێ لە لێدوانێكی ڕۆژنامەوانیدا دوای بڵاوبوونەوەی لێدوانەكەی ڕایگەیاند،" من باسم لە دۆخی سۆشیاڵ میدیا كردووە كە هیچ فلتەرێكی بۆ دانەنراوە، لەم سۆنگەیەوە باسم لە كەسێكی قیادی كردووە، كە هەرچەندە لایەنی خراپی هەیە، لایەنی باشیشی هەیە، كە باسم لە سەدام حسێن كردووە، باسیشم لە زوڵم و ستەمەكەشی كردووە، من لەبەرامبەر جنێوەكەم پەشیمانم، بەڵام وتومە گۆڕی پڕنوربێت، پەشیمان نیم."
عومەر فەقێ وتیشی، " ئەم بابەتە بەلاڕێدا براوە، تێكەڵ بە شەهیدان و ئەنفال كراوە، ئەو پارێزەرانەی كە دەڵێن سكاڵام لەسەر تۆماردەكەن با بوێریان هەبێت سكاڵا لەسەر ئەو كەسانە تۆمار بكەن كە لە كوردستان داڵدە دراون و موچەشیان پێ دەدرێت، موچەی جاشەكان لە مناڵە شەهیدەكان زیاترە، كەسایەتی سیاسی لە گەورە لە حزبەكان هەیە دەڵێن ئێمە بووینە هۆكاری كیمیاباران، با ئەمانە دەستگیر بكرێن،"
دەنگی ئەمەریكا چەند جارێک پەیوەندی بە عومەر فەقێ كرد بەڵام پەیوەندیەكە بەردەست نەبوو .
ژمارەیەک لە پارێزەرانی پارێزگای هەولێر كە وەک خۆیان ئاماژەیان پێكرد، قوربانی دەستی ڕژێمی بەعسن، دوێنێ 3ی مانگی 2ی 2025 لە هەولێر سكاڵایەكیان لە دژی عومەر فەقێ تۆماركرد بە تۆمەتی پیاهەڵدان بە حكومەتی بەعس و جنێودان .
محەمەد عیماد پارێزەر لە لێدوانێكی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند، سكاڵاكەیان پاڵپشتە بە، بەندی یەک لە مادەی حەوت و بەندی یەک لە مادەی 61 و بەندی 3 لە مادە 73 دەستوری عێراق، كە حزبی بە عس قەدەغەكراوە، هەركەسێک ستایشی بكات لە هەر میدیا و ئامڕازێكەوە سزادەدرێت، سكاڵامان تۆماركردووە و چاوڕێی دادگاین ڕێكاری یاسایی بگرێتە بەر."
محەمەد عیماد وتیشی، " ئەو كەسە كە گوایە بانگخوازە و جنێوی داوە بێ لەبەرچاوگرتنی هەستی كەسوكاری شەهیدان، بە پێی مادەی 434 لە یاسای سزادانی دانی عێراقی هەر جنێوێک لە ڕێگەی ڕاگەیاندنەكانەوە بێت ئەوە بە تاوانی قورس لە قەڵەم دەدرێت."
لە 16ی مانگی حەوتی 1979، سەدام حسێن یەكێک لەسەر كردەكانی حزبی بەعس دەسەڵاتی گرتە دەست و چەندین تاوانی گەورەی دژ بە مرۆڤایەتی لە سنوری پارێزگا جیاجیاكانی عێراق ئەنجام داو كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و هاوپەیمانان لە لە 9ی مانگی 4 ی 2003 بەتەواوەتی كۆتاییان بە سەددام و حزبی بەعس هێنا.
لە نێوان ساڵی 1970 تا ساڵی 1991، چەندین تاوانی گەورە لەلایەن سەرۆک و بەرپرسەباڵاكانی حزبی بەعس بەرامبەر بە هاووڵاتیانی كورد، ئەنجام دراون كە هەزاران قوربانیان لێكەوتووەتەوە.
-
بەرپرسێکی باڵای نەوتی عێراقی بە دەزگای هەواڵی ڕۆیتەرزی ڕاگەیاند پێشبینی دەکرێت کۆمپانیای نەوتی BP تاکو 25 ملیار دۆلار خەرج بکات لە ماوەی پڕۆژەی نۆژەنکردنەوەی چوار کێڵگەی نەوت و گازی کەرکوکدا، لە کاتێکدا کە بەغداد دەیەوێت وەبەرهێنانە بیانییەکان ڕابکێشێتەوە بۆ ناو وڵاتەکە.
بەرپرسەکە وتی ڕێککەوتنەکە واژۆ کراوە و ڕەنگە لە ماوەی چەند هەفتەی داهاتوودا تەواو ببێت، ئەوە پێشکەوتنێکی گەورە دەبێت بۆ عێراق کە بەرهەمهێنانی نەوت تێیدا بەهۆی چەندین ساڵ لە شەڕ و گەندەڵی و تایفەگەرییەوە کەم بووەتەوە، تەنانەت لە کاتێکدا کە دووەم گەورەترین وەبەرهێنەری نەوتە لە ڕێکخراوی ئۆپیکدا، لە دوای تەنها سعودیەوە دێت.
بەرپرسە باڵاکە کە ڕاستەوخۆ زانیاریی لەسەر پرسەکە هەیە وتی کۆمپانیای BP لە نێوان 20 بۆ 25 ملیار دۆلار وەبەرهێنان دەکات لەسەر ڕێککەوتنێکی هاوبەشکردنی قازانجەکان کە زیاتر لە 25 ساڵ دەخایەنێت.
دوای چەندین ساڵ، ئەم گرێبەستە دووەم گرێبەستی گەورە دەبێت لە نێوان عێراق و کۆمپانیایەکی نەوتی نێودەوڵەتیدا، دوای ئەوەی رێککەوتنێک لە بەسڕە لەگەڵ کۆمپانیای تۆتاڵ ئینرجیزدا کە بەهاکەی دەگاتە نزیکەی 27 ملیار دۆلار.
ڕێککەوتنەکەی BP سەنگ دەخاتە سەر نۆژەنکردنەوەی دامەرزاوەکان لە چوار کێڵگەی نەوت و پەرەپێدانی گازی سروشتی عێراق بۆ پشتیوانیکردن لە پێویستییەکانی وزەی ناوخۆی عێراق.
بەرپرسەکە وتی دانوستانە تەکنیکی و ئابوورییەکان بەباشی بەرەوپێش دەچن و دەکرێت گرێبەستی کۆتایی لە نیوەی یەکەمی مانگی دوو و ڕەنگە لە کۆتایی ئەم هەفتەیە واژۆ بکرێت.
وتیشی بەپێی مەرجەکانی گرێبەستەکە، کۆمپانیای BP توانای بەرهەمهێنانی نەوتی خاو لە هەر چوار کێڵگەی نەوتی کەرکوک بە بڕی 150 هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا زیاد دەکات بۆ ئەوەی لە ماوەی 2 بۆ 3 ساڵدا توانای بەرهەمهێنانی نەوتی خاو بۆ لانیکەم 450 هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا بەرز بکاتەوە.
بەپێی سێ بەرپرسی کۆمپانیای نەوتی باکوور، توانای ئێستای کێڵگەکان 300 هەزار بەرمیلە لە ڕۆژێکدا.
بەپێی مۆدێلی دابەشکردنی قازانج کە گفتوگۆی لەسەر دەکرێت، بەرپرسەکە وتی BP دەتوانێت خەرجیەکان بگەڕێنێتەوە و دەست بە قازانج بکات کاتێک بەرهەمی خۆی لە ئاستی ئێستا زیاتر دەکات.
کۆمپانیاکە زانیارییەکی قووڵی لەسەر کێڵگەکانی کەرکوک هەیە.
کۆمپانیاکە ئەندامی کۆمەڵەی کۆمپانیاکان بووە کە لە ساڵانی بیستەکاندا نەوتییان لە کەرکووک دۆزییەوە و بە مەزەندەی خۆیان ئەو ناوچەیە نزیکەی 9 ملیار بەرمیل نەوتی تێدایە کە دەتوانرێت دەربهێندرێت.
سەرچاوە/ ڕۆیتەرز
-
وەزارەتی ناوخۆی ئەڵمانیا ڕۆژی سێشەممە ڕایگەیاند، لە ماوەی ساڵی 2024 داوای مافی پەنابەری بە ڕێژەی 34% لە وڵاتدا کەمی کردووە، ئەمەش جێی خۆشحاڵی وەزیری ناوخۆ یە کە لە پارتی سۆشیال دیموکراتی ئەڵمانیایە و خوازیارە لە هەڵبژاردنەکانی 23 ی ئەم مانگە بە سوودی پارتەکەی بکەوێتەوە.
نانسی فێزەر، وەزیری ناوخۆی ئەڵمانیا کە بەپێی ڕاوەرگرتنە گشتییەکان پارتەکەی لە پلەی سێیەمدایە، لە بارەی دابەزینی ڕێژەکە وتی،" ئەمە جارێکی دیکە پیشانی دەدات ئەو ڕێوشوێنانەی گرتوومانەتەبەر سوودیان هەبووە." وتیشی دەزگا پەیوەندیدارەکان بە توندی بەردەوامن لە ڕێگەگرتن لە کۆچکردنی نایاسایی.
لە پاش هێرشەکانی ئەم دواییانەی ئەڵمانیا کە کەسانی پەنابەر ئەنجامیان دابوون و بەهۆیانەوە 8 کەس گیانیان لەدەستدا، نیگەرانییەکی زۆر لە نێو ئەڵمانەکاندا دروستبووە بە شێوەیەک پشتیوانانی پارتی ئەڵتەرناتیڤ بۆ ئەڵمانیا کە سیاسەتێکی توندی بەرامبەر پەنابەران هەیە، زیادیکردووە.
بەپێی زانیارییە نوێیەکانی بڵاوکراونەتەوە، لە ساڵی 2024 تەنیا 213499 کەس لە ئەڵمانیا داوای مافی پەنابەرییان کردووە، بەڵام لە ساڵی 2023 گەیشتبووە 322636 کەس. هەروەها لە مانگی یەکی ئەمساڵ بە ڕێژەی 37% داوای مافی پەنابەری کەمی کردووە بەراورد بە مانگی یەکی ساڵی ڕابردوو.
لەگەڵ ئەوەشدا ژمارەی ئەو کۆچبەرە نایاساییانەی گەیشتوونەتە ئەڵمانیا لە ماوەی ساڵی ڕابردوو کەمی کردووە و بەپێی پۆلیسی فیدراڵی ئەڵمانیا لە ساڵی 2024 ناوی 83572 کۆچبەری نایاساییان تۆمارکردووە، بەڵام لە ساڵی 2023 ناوی 127549 کۆچبەری نایاسایی تۆمارکرابوو.
ئەڵمانیا لە مانگی نۆی ساڵی ڕابردووەوە چاودێرییەکی توندی خستووەتە سەر هەموو سنوورەکانی، ئەمەش ڕەخنەی وڵاتانی دراوسێی لێکەوتووەتەوە دەڵێن ئەو کارە پێشێلکردنی یاسای ئازادی هاتوچۆیە لە نێو وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا.
سەرچاوە/ ڕۆیتەرز
-
سەرچاوەیەکی بەرپرس لە گوندی بەشیری باشوری شاری کەرکوک ڕایدەگەیەنێت، هێزەکانی لیوای 16 ی سەر بە حەشدی شەعبی لە ناوچەی بەشیر باڵادەستن، ئەم هێزانە زۆربەیان سەربە ڕێکخراوی بەدرن بە سەرۆکایەتی هادی عامری.
شەوی یەکشەممە، 2 ی مانگی دووی 2025، کێڵگەی گازی کۆرمۆر لە ڕێگەی درۆنی خۆکوژەوە هێرشی کرایە سەر. بە پێی ڕاگەیەنراوی دژە تیرۆری سلێمانی، هێرشەکە زیانی گیانی ومادی لێنەکەوتووەتەوە، بەڵام هێرشەکە لەگوندی بەشیرەوە ئەنجامدراوە کە هێزەکانی حەشدی شەعبی لەو ناوچەیە باڵادەستن.
سەرچاوە بەرپرسەکە لە گوندی بەشیری باشوری شاری کەرکوک کە نەیویست ناوی بڵاوبکرێتەوە، بە دەنگی ئەمەریکای ڕاگەیاند،"لیوای 16 ی حەشدی شەعبی لەگوندی بەشیر باڵا دەستن کە سەر بە ڕێکخراوی بەدرن، هەروەها فەوجێکی لیوای 15ش لەو گوندە لە ئەرکدان، گروپەکانی تریش بە ڕێژەیەکی کەم لەو ناوچە بوونیان هەیە."
ڕۆژی سێشەممەش باڵیۆزخانەی ئەمەریکا لە عێراق ئەو هێرشەی سەرزەنشت کرد و داوای کرد ئەنجامدەرانی هێرشەکە بەرپرسیار بکرێن.
سەرچاوەکە دەڵێت،"هەرچەندە دژە تیرۆری یەکێتی نیشتمانی گروپەکانی حەشدی بە بۆردومانکردنی کێڵگەی کۆرمۆر تۆمەتبار کرد، بەڵام ئەوان نکۆڵی دەکەن."
کێڵگەی گازی کۆرمۆر کە کۆمپانیای دانە گازی ئیماراتی سەرکارە تێیدا، لە ماوەی چەند ساڵی ڕابردوودا، چەندین جار لەلایەن میلیشیا شیعەکانەوەو لە ڕێگەی فڕۆکەی بێ فڕۆکەوانەوە کراوەتە ئامانج ، بەو هۆیەوە ژمارەیەک کرێکاری بیانی گیانیان لە دەستداوەو برینداربوون، ئەمە جگە لەو زیانانەی بەر کێڵگەکە کەوتوون.
بەپێی دواین ڕاگەیەنراوی کۆمپانیای دانەگاز، ڕۆژانە 503 ملیۆن پێ سێجا گاز لە کێڵگەی گازی کۆرمۆر بەرهەم دەهێنرێت ، بەڵام لە ئێستادا مەزەندە دەکرێت بەرهەمهێنانی گاز لە ڕۆژێکدا بۆ سەرووی 550 ملیۆن پێ سێجا زیادی کردبێت.
کۆمپانیای دانەگاز پلانی هەبوو لە ساڵی 2023 رێژەی بەرهەمهێنانی گاز لە ڕۆژێکدا بگەیەنێتە 700 ملیۆن پێ سێجا، هەروەها بۆ ساڵی 2025 بەرهەمهێنانی گاز زیاتر بکات و بیگەیەنێتە نزیکەی ملیارێک پێ سێجا، بەڵام بۆردومانی میلیشیا شیعەکان پلانەکانی کۆمپانیاکەی بۆ فراوانکردنی کێڵگە گازییەکە ڕاگرت.
بەپێی ڕاگەیەنراوی شانەی ڕاگەیاندنی ئەمنی عێراق، محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق، لیژنەی لێکۆڵینەوەی لەسەر هێرشەکەی سەر کێڵگەی گازی کۆرمۆر پێکهێناوە، بە ئامانجی ئاشکراکردنی هۆکارەکانی تەقینەوەی نێو کێڵگەکە.
شارەزایانی بواری کەرتی وزە پێیانوایە، دوو هۆکار پاڵنەری میلیشیا شیعەکانە بۆ بۆردومانکردنی کێڵگەی گازی کۆرمۆر لەمکاتەدا، هۆکاری یەکەم ڕێککەوتنی نێوان هەرێم و بەغدایە لەسەر هەناردنە دەرەوەی نەوتی هەرێم و پەیام گەیاندنی میلیشیا شیعەکانە لەسەر ئەو ڕێککەوتنە.
هۆکاری دوومیش ناکۆکی نێوان ئێران و کۆمپانیای دانەگازی ئیماراتییە، کە ئەم کۆمپانیایە لە کێڵگەی گازی کۆرمۆر سەرکارەو کێشەی یاسایی و ئابووری لەگەڵ ئێران دا هەیە، ئێران دەیەوێت لە ڕێگەی میلیشیاکانەوە فشاری لەسەر دروست بکات.
سەباح حەبیب، یەکێک لەنوێنەرانی کەرکوک لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، بە دەنگی ئەمەریکای ڕاگەیاند،"مەسەلەی بۆردومانکردنی کێڵگەی گازی کۆرمۆر لە ئەنجومەنی نوێنەران گفتووگۆی لە سەر نەکراوە، وەکو پەرلەمانتاران لە ڕاگەیاندنەکانەوە مەسەلەکەمان بیستووە."
کێڵگەی گازی کۆرمۆر کە دەکەوێتە سنوری ناحیەی قادر کەرەم ی سەربە قەزای چەمچەماڵ، بە سەرچاوەی سەرەکی دابینکردنی گازو کارەبای هەرێمی کوردستان دادەنرێت.
-
سەرۆکی کاتی سوریا ئەحمەد ئەلشەرع لە چاوپێککەوتنێکدا وتی حکومەتەکەی ئامانجییەتی لە ڕۆژانی داهاتوودا پەیوەندییەکان لەگەڵ ئەمەریکادا ئاسایی بکاتەوە، بەڵام هێشتا هیچ گفتوگۆیەک لەگەڵ بەڕێوبەرایەتییەکی سەرۆک ترامپدا نەبووە.
شەرع کە هەفتەی پێشوو وەکو سەرۆکی کاتی سوریا ڕاگەیەندرا، ئاماژەشی بەوەدا کە هێزەکانی ئەمەریکا بەبێ ڕەزامەندی حکومەتی سوریا لە وڵاتەکەدان، وتیشی ئەو جۆرە بوونە دەبێت لەگەڵ وڵاتدا ڕێککەوتنی لەسەر بکرێت. وتیشی سزاکانی ئەمەریکا کە هێشتا بەسەر وڵاتەکەدا سەپێندراون " گەورەترین مەترسین " بۆ وڵاتەکە.
شەرع لە چاوپێککەوتنێکدا لەگەڵ The Economist دا کە ڕۆژی دووشەممە بڵاوکرایەوە دەڵێت " باوەڕم وایە سەرۆک ترامپ هەوڵی ئاشتی دەدات لە ناوچەکەدا، لابردنی سزاکانیش کارێکی پێشینەیە. ئەمەریکا هیچ بەرژەوەندییەکی نیە لە ناڵاندنی گەلی سوریادا."
شەرع سەرکردایەتی گروپی ئیسلامی هەیئەت تەحریر ئەلشامی کرد لە ڕووخاندنی ڕژێمەکەی بەشار ئەسەددا، گروپەکە پێشتر سەر بە ئەلقاعیدە بووە.
چەندین ساڵە سوریا لە ژێر سزا توندەکانی ئەمەریکا و وڵاتانی دیکەی ڕۆژئاوادایە، مەبەست لە سزاکانیش پەراوێزخستنی ئەسەد بوو بەهۆی سەرکوتکارییە دڕندانەکەیەوە و هەروەها بۆ دروستکردنی فشار بوو بۆ چارەسەرێکی سیاسیی دوای زیاتر لە 10 ساڵ لە شەڕی ناوخۆ لەو وڵاتەدا.
لە مانگی یەکدا بەڕێوبەرایەتییەکەی پێشووی بایدن سزاکانی لەسەر سوریا کەمکردەوە و ڕێگەی بە حەواڵەکردندا لەگەڵ دامەزراوەکانی سوریادا بۆ ماوەی شەش مانگ. دوای ئەوەش لە مانگی دوانزەدا دیبلۆماتکارانی باڵای ئەمەریکا سەردانی دیمەشقییان کرد.
بەڵام ئەمەریکا هێشتا گروپی هەیئەت تەحریر ئەلشامی وەکو لایەنێکی تیرۆریستی ناودەبات، تەنانەت لە کاتێکیشدا کە گروپەکە لە ساڵی 2016 ەوە پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئەلقاعیدەدا پچڕاندووە.
باڵیۆزخانەی ئەمەریکا لە دیمەشق لە ساڵی 2012 دا کارەکانی ڕاگرت.
شەرع وتی ناساندنی گروپەکەی لەلایەن ئەمەریکاوە وەکو گروپێکی تیرۆریستی " ئێستا بێ مانا " بووە چونکە سەرجەم ئەو گروپە چەکدارییانەی کە شەڕییان دژی ئەسەد کردووە هەڵوەشاندووەتەوە.
ئەمەریکا دەیەیەک لەمەوبەر هێزی ڕەوانەی سوریا کرد بە مەبەستی ڕووبەڕوبوونەوەی ڕێکخراوی داعش. هێشتا لە باکوور و باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریادا بوونییان هەیە و پشتیوانی لە هێزەکانی سوریای دیموکراتیکی هاوپەیمانی ئەمەریکا دەکەن.
شەرع وتی " لەگەڵ بوونی دەوڵەتێکی نوێی سوریادا، باوەڕم وایە هەر بوونێکی سەربازیی نایاسایی نابێت بەردەوام بێت. هەر بوونێکی سەربازیی لە وڵاتێکی خاوەن سەروەردا دەبێت لە ڕێی ڕێککەوتنێکی دیاریکراوەوە بێت، ئەو جۆرە ڕێککەوتنەش لەگەڵ ئەمەریکادا نەبووە."
وتیشی بەڕێوبەرایەتییەکەی " هەڵسەنگاندن دەکەنەوە بە بوونی هێزەکانی ڕووسیادا لە سوریا."
ڕووسیا دوو بنکەی سەربازیی دەریایی و ئاسمانی لە سوریادا هەیە و هەوڵی ئەوە دەدات بیانپارێزێت، هەفتەی ڕابردووداش مۆسکۆ بەرپرسێکی باڵای ڕەوانەی دیمەشق کرد.
شەرع وتی " ڕەنگە ڕێکبکەوین لەگەڵییاندا و ڕەنگە ڕێکنەکەوین، بەڵام بە هەر شێوەیەک بێت، هەر بوونێکی سەربازیی دەبێت بەپێی ڕێککەوتن بێت لەگەڵ وڵاتی میوانداردا."
کاتێک پرسیاری لێکرا سەبارەت بەوەی ئایا دەکرێت پەیوەندییەکان لەگەڵ ئیسڕائیلدا ئاسایی بکاتەوە، شەرع وتی " ئێمە ئاشتیمان دەوێت لەگەڵ سەرجەم لایەنەکاندا "، بەڵام ئەوە پرسێکی هەستیارە بەهۆی جەنگەکانی ناوچەکە و " داگیرکارییەکانی ئیسڕائیل لە بەرزاییەکانی گۆلان " کە لە جەنگی ساڵی 1967 دا لە ژێر دەستی سوریادا دەریهێنا.
وتی " کاری پێشینەی زۆرممان لەبەردەمدایە، لەبەرئەوە هێشتا زۆر زووە باس لەو جۆرە بابەتە بکەین چونکە پێویستی بە بۆچوونێکی بەرفراوانی گشتی هەیە. هەروەها پێویستیشی بە پڕۆسە و یاسایەکی زۆر هەیە بۆ ئەوەی تاوتوێ بکرێت، لە ڕاستیشدا تاوەکو ئێستا بیرمان لەوە نەکردووەتەوە."
سەرچاوە/ ڕۆیتەرز
-
سەرۆکی ئەمەریکا دانۆڵد ترامپ ڕۆژی سێشەممە لە کۆشکی سپی میوانداری سەرۆک وەزیری ئیسڕائیل بنیامین نەتانیاهو دەکات، ئاگربەستەکەی نێوان ئیسڕائیل و حەماسیش بابەتی سەرەکی گفتوگۆکانە.
گفتوگۆکان لە قۆناغێکی گرنگی ئاگربەستەکەدا دێن. ئیسڕائیل و حەماس کەمتر لە چوار هەفتەیان لەبەردەستدا ماوە تاوەکو لەسەر مەرجەکانی قۆناغی دووەم ڕازی ببن، کە ئازادکردنی سەرجەم ئەو بارمتانەی کە لە غەززە ماونەتەوە لە خۆدەگرێت و شەڕەکە بۆ هەمیشە ڕادەگیرێت و ئیسڕائیلیش لە غەززە دەکشێتەوە.
سەرۆک ترامپ ڕۆژی دووشەممە وتی " هیچ گرەنتییەکم نیە لەسەر ئەوەی ئاشتییەکە خۆی بگرێت."
تاوەکو ئێستا حەماس 18 بارمتەی ئازاد کردووە، ئیسڕائیلیش سەدان زیندانی فەلەستینی ئازاد کردووە.
جەنگەکەی ناو غەززە 7 ی مانگی 10 ی ساڵی 2023 دەستیپێکرد دوای ئەوەی چەکدارانی حەماس هێرشییان کردە سەر ئیسڕائیل و بەرپرسانی ئەو وڵاتە وتییان 1200 کەس کوژراون و زیاتر لە 250 کەسی دیکە بە بارمتە گیراون.
لە وەڵامدا ئیسڕائیل هەڵمەتێکی سەربازیی لە غەززە دەستپێکرد بە مەبەستی لە ناوبردنی حەماس، بەرپرسانی تەندروستی غەززە دەڵێن تاوەکو ئێستا زیاتر لە 47,000 فەلەستینی کوژراون کە نیوە زیاترییان ژن و منداڵ بوون. ئیسڕائیلیش دەڵێت لە کۆی ئەو ژمارەیە 17,000 چەکدارییان تێدا بووە.
-
هەواڵە جیهانیـیەکان لە دەنگی ئەمەریکا
-
بەرپرسێکی یارمەتییەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان ڕۆژی سێشەممە وتی ڕاگرتنی هاوکارییەکانی ئەمەریکا ملیۆنان ئەفغانی لە خزمەتگوزارییەکانی تەندروستی سێکسی و زاوزێ دادەبڕێنێت و بەردەوامی نەبوونی ئەم هاوکارییە لەوانەیە ببێتە هۆی مردنی زیاتر لە 1000 دایک لە ئەفغانستان لە ساڵی 2025 بۆ 2028.
سەرۆکی ئەمەریکا دۆناڵد ترامپ مانگی ڕابردوو فەرمانی دا بۆ ماوەی 90 ڕۆژ یارمەتی گەشەپێدانی دەرەکی ڕابگیرێت، تاوەکو کاریگەریی و گونجاویی یارمەتییەکان لەگەڵ سیاسەتی دەرەوەدا هەڵبسەنگێنێت. ئەمەش بووە هۆی ئەوەی ڕێکخراوەکانی یارمەتییە مرۆییەکان لە سەرانسەری جیهاندا نیگەران ببن کە پشتییان بە یارمەتییەکانی ئەمەریکا بەستووە.
پیۆ سمیثی بەڕێوەبەری ناوچەی ئاسیا و پاسێفیک لە دەزگای تەندروستی سێکسی و زاوزێی نەتەوە یەکگرتووەکان دەڵێت بەهۆی داخستنی دامەزراوە تەندروستییەکانەوە زیاتر لە 9 ملیۆن کەس لە ئەفغانستان و زیاتر لە 1.2 ملیۆن پەنابەری ئەفغانی کە لە پاکستان دەژین دەستییان بە خزمەتگوزارییە تەندروستییەکان ناگات.
وتیشی ئەفغانستان یەکێکە لەو وڵاتانەی جیهان کە زۆرترین حاڵەتی گیان لە دەستدانی ژنانی دووگیانی تێدایە، بە جۆرێک لە هەر دوو کاتژمێرێکدا دایکێک بەهۆی ئاڵۆزییەکانی منداڵبوونەوە گیان لە دەست دەدات، ئەو ئاڵۆزییانەش دەکرێت ڕێگرییان لێبکرێت.
وتی " چی ڕوودەدات کاتێک پارە بۆ کارەکانمان خەرج ناکرێت؟ ژنان بە تەنها منداڵییان دەبێت، لە هەلومەرجێکی پیسدا.. کۆرپەکان بەهۆی هۆکارێکەوە گیان لە دەست دەدەن کە دەتوانرێت ڕێگری لێبکرێت. ئەمانە بە ڕاستی لاوازترین خەڵکن لە جیهاندا."
وتیشی " بۆ نموونە ئەگەر باسی ئەفغانستان بکەم، لە ساڵانی نێوان 2025 بۆ 2028 دا بەهۆی نەبوونی هاوکارییەکانی ئەمەریکاوە 1200 دایکی دیکە گیان لە دەست دەدەن و 109,000 دایکی دیکە دووگیان دەبن بێ ئەوەی خۆیان بیانەوێت."
وتی لە سەرانسەری ناوچەی ئاسیا – پاسێفیکدا، دەزگاکە نزیکەی 77 ملیۆن دۆلار لە هاوکارییەکانی ئەمەریکا وەردەگرێت.
سەرچاوە/ ڕۆیتەرز
-
ئاژانسی ڕۆیتەرز بڵاویکردەوە وەزارەتی دارایی چین ڕۆژی سێشەممە پاکێجێکی گومرگی بەسەر کۆمەڵێک بەرهەمی بەرفراوانی ئەمەریکادا سەپاندووە، ئەمەش وەک کاردانەوەیەک بەرامبەر بە گومرگی 10% کە لەلایەن دانۆڵد ترامپ سەرۆکی ئەمەریکاوە لەسەر هاوردەکردنی چین ڕاگەیەندرا. بڕیارەکەی ترامپ سەرلەبەیانی ڕۆژی سێشەممە کەوتە بواری جێبەجێکردنەوە.
کۆشکی سپی ڕۆژی شەممە ڕایگەیاند دانۆڵد ترامپ سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا گومرگی قورسی بەسەر هاوردەکردنی کەنەدا و مەکسیک و چین سەپاندووە، هاوکات بڕیارە گومرگی کەمتر بۆ هاوردەکردنی وزە لە کەنەداوە دابنرێت.
بەپێی بڕیارەکە، هاوردەکردن لە کەنەدا و مەکسیکەوە ڕووبەڕووی گومرگی %25 دەبێتەوە، هاوردەکردنی سەرچاوەکانی وزە لە کەنەداوەشەوە گومرگی %10ی لەسەرە. هەروەها کۆشکی سپی ڕایگەیاندووە کە ئەو کاڵایانە کە لە چینەوە هاوردە دەکرێن، گومرگی 10% یان لەسەرە.
پێشتر ئاژانسی هەواڵی ڕۆیتەرز بە پشتبەستن بە بەرپرسێکی باڵیۆزخانەی چین لە واشنتن بڵاویکردەوە، شەڕی بازرگانی نێوان واشنتن و پەکین هیچ براوەیەکی نییە و لە بەرژەوەندی هیچ کام لەم دوو وڵاتەدا نییە.
گومرگی زیادەی ترامپ بەڕێژەی 10% لەسەر سەرجەم کاڵا چینییەکان کە هاوردە دەکرێن بۆ ئەمەریکا، کاتژمێر 12:01 خولەکی بەیانی رۆژی سێشەممە بەکاتی ڕۆژهەڵاتی ئەمەریکا کەوتە بواری جێبەجێکردنەوە. لە ماوەی چەند خولەکێکدا وەزارەتی دارایی چین ڕایگەیاند کە گومرگ بە ڕێژەی لەسەدا 15 لەسەر خەڵوزی ئەمەریکا و ئێڵ ئێن جی[غازی سروشتی شل]، و لەسەدا 10 لەسەر نەوتی خاو و کەرەستەی کشتوکاڵی و هەندێک ئۆتۆمبێل دەسەپێنێت. وەزارەتەکە ئاماژەی بەوەشکردووە، لە 10ی مانگی دووەوە گومرگی نوێ لەسەر هەناردەکردنی ئەمەریکا دەستپێدەکات.
ترامپ پێشتر هۆشداری دابوو لەوەی ئەگەر پەکین هاتنی دەرمانی فێنتانیل کە دەرمانێکی کوشندەیە بۆ ناو ئەمەریکا ڕانەگرێت، ڕەنگە گومرگ لەسەر چین زیاتر زیاد بکات.
سەپاندنی ئەم گومرگانه لەکۆتایی ڕۆژی دووشەممە بووە هۆی ڕێککەوتنێکی سەرەتایی نوێ لە نێوان ئەمەریکا و کەنەدا و مەکسیک، دوای ئەوە دانۆڵد ترامپ سەپاندنی ئەو گومرگە نوێیەی بۆ ماوەی 30 ڕۆژ دواخست تا ڕێککەوتنێکی نوێ لەگەڵ ئەم دوو دراوسێی ئەمەریکا دەستەبەر دەبێت.
سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا ڕۆژی دووشەممە لە بەیاننامەیەکدا ڕایگەیاند، "کەنەدا ڕەزامەندی دەربڕیوە لەسەر پاراستنی سنووری باکوورمان و کۆتاییهێنان بە هەڕەشە کوشندەکەی ماددە هۆشبەرەکانی وەک فێنتانیڵ کە هاتوونەتە ناو وڵاتەکەمانەوە و سەدان هەزار ئەمەریکایی و خێزان و کۆمەڵگەکەمانی لە سەرانسەری وڵاتەکەمان کوشتووە و لەناویان بردووە."
لە بەشێکی دیکەی بەیاننامەکەیدا ترامپ ئاماژەی بەوەدا کە کەنەدا و ئەمەریکا هێزێکی ئەرکی هاوبەش بۆ بەرەنگاربوونەوەی تاوانە ڕێکخراوەکان و فێنتانیڵ و سپیکردنەوەی پارە دەستپێدەکەن. ئاماژەی بەوەشکرد، ڕێنمایی هەواڵگری نوێی لەبارەی تاوانە ڕێکخراوەکان و فێنتانیل دەرکردووە و بە 200 ملیۆن دۆلار پارەی بۆ دابینکردووە. بە گوتەی ترامپ، کەنەدا نزیکەی 10 هەزار سەرباز بۆ پاراستنی سنوورەکان جێگیر دەکات.
هەروەها پێشتر ڕۆژی دووشەممە دانۆڵد ترامپ ڕایگەیاند کە سەپاندنی گومرگی نوێ بەسەر ئەو کاڵایانەی کە لە مەکسیکەوە هاوردە دەکرێن بۆ ماوەی مانگێک ڕادەگرێت، دوای ئەوەی وڵاتەکە ڕەزامەندی دەربڕی لەسەر جێگیرکردنی "دەستبەجێ" 10 هەزار سەرباز بەدرێژایی سنوورە هاوبەشەکان.
بەڕێوبەرایەتی ترامپ، کەنەدا و مەکسیکی تۆمەتبار کرد بەوەی کە نەیانتوانیوە هەنگاو بنێن بۆ ڕاگرتنی کۆچبەرانی نایاسایی لە پەڕینەوە بۆ ئەمەریکا لەو دوو وڵاتە. هەروەها بەرەنگاربوونەوەی بازرگانیکردن بە ماددە هۆشبەرەکان یەکێک لە داواکارییە سەرەکییەکانی سەرۆکی ئەمەریکا بووە.
-
ڕۆژنامەی نیویۆرک تایمز بە پشت بەستن بە چەند سەرچاوەیەکی ئەمەریکایی لە ڕاپۆرتێکدا ڕایگەیاندووە کۆماری ئیسلامی ئێران بە کەڵک وەرگرتن لە ڕێگا کورت و خێراکان هەوڵی دروستکردنی چەکێکی ئەتۆمی سەرەتایی دەدات.
ڕاپۆرتەکەی نیویۆرک تایمز لە سەروبەندی دیداری سەرۆک کۆماری ئەمەریکا لەگەڵ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل لە کۆشکی سپی بڵاوکراوەتەوە کە ڕووبەڕووبوونەوەی بەرنامەی ئەتۆمی ئێران یەکێکە لە تەوەرە سەرەکییەکانی دانوستانەکانیان.
ڕۆژنامەی نیویۆرک تایمز ڕۆژی دووشەممە، 3ی مانگی دوو بە پشتبەستن بە لێدوانی ژمارەیەک بەرپرسی ئێستا و پێشووی ئەمەریکا ڕایگەیاند کە زانیارییە تازەکان سەبارەت بە بەرنامەی ئەتۆمی تاران، بەرپرسانی ئەمەریکایی گەیاندووەتە ئەو بڕوایە کە "تیمێکی نهێنی زانایانی ئێرانی بەدواداچوون بۆ ڕێگا خێراکان دەکەن بۆ دروستکردنی چەکێکی ناوکی، تەنانەت ئەگەر چەکەکە لە جۆرێکی سەرەتایش بێت."
بەگوێرەی ڕۆژنامەکە زانیارییەکان لەو بارەیەوە لە مانگەکانی کۆتایی بەڕێوبەرایەتی جۆو بایدن کۆکراونەتەوە و لەکاتی گواستنەوەی دەسەڵاتیشدا خراونەتە بەرچاوی تیمی ئاسایشی نیشتمانی دانۆڵد ترامپ.
لە ڕاپۆرتەکەدا هاتووە "تیمێکی نهێنی بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران، بە لێکۆڵینەوە لە بژاردە نوێیەکانی پەرەپێدان، دەیەوێت لە ماوەی کەمتر لە ساڵێکدا و ئەگەر بکرێت لە ماوەی چەند مانگێکدا، ئەو ماددانەی کۆیکردووەتەوە، بیکاتە چەکێکی ناوکی."
ڕۆژنامەکە ئاماژەی بەوەشکردووە ئەو هەواڵە نوێیانە ئەمەریکا دەستی کەوتووە، ئاماژە بەوە دەکەن کۆماری ئیسلامی ئێران کە بەهۆی هێرشەکانی ئەم دواییەی ئیسرائیل "لاواز" بووە و هەروەها هێزە بە وەکالەتیشەکانیشی لەدەستداوە، بەدەستهێنانی چەکی ئەتۆمی بە ڕێگەیەک بۆ گەڕاندنەوەی هێزی خۆی لە دژی ئەمەریکا و هێرشەکانی ئیسرائیل دەزانێت.
بەرپرسانی ئەمەریکا و ئیسرائیل پێیان وایە کە ئێران هەرگیز وەک ئێستا "لاواز" نەبووە؛ لەبەرئەوەی تاقمی توندڕەوی حەماس و ڕێکخراوی حزبوڵا کە بودجە و چەکەکانیان بەندە بە ئێرانەوە، دەسەڵاتی هێرشکردنە سەر ئیسرائیلیان لەدەستداوە، بەشار ئەسەد بەرەو مۆسکۆ هەڵاتووە، سوریاش چیتر ڕێگەیەکی ئاسان نییە بۆ گواستنەوەی چەکەکانی ئێران لەهەرێمەکەدا.
گرووپە توندڕەوەکانی حەماس و حزبوڵا لە لیستی تیرۆریستی ئەمەریکادان.
ڕاپۆرتەکە ئاماژەی بەوەش داوە لە کاتێکدا سوپای پاسداران "بەرپرسە لە پێشخستنی" پرۆگرامی ئەتۆمی ئێران و "بەدەستهێنانی ڕێگا کورت و خێراکان بۆ بەرهەمهێنانی بۆمبی ئەتۆمی"، حکومەتی مەسعود پزشکیان و سیاسەتمەدارانی سەر بە حکومەتەکەی کە پشتیوانی لە ئەگەری دانوستان لەگەڵ دانۆڵد ترامپ دەکەن، ئاگایان لە پلانە ڕاستەقینەکانی سوپای پاسداران بۆ پێشکەوتن بەرەو بەرهەمهێنانی چەکی ئەتۆمی لە ماوەیەکی کورتتر نییە.
کەریم سەجادپوور، شارەزا لە کاروباری ئێران لە دامەزراوەی کارنێگی بۆ ئاشتی نێودەوڵەتی لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ ڕۆژنامەی نیویۆرک تایمز ڕایگەیاندووە "کۆماری ئیسلامی ئێران بۆ دەیان ساڵە دۆخێکی هەیە کە تیایدا سوپای پاسداران کۆنترۆڵی بەرنامە ئەتۆمییەکەی و هێزە بەوەکالەتەکانی لە ناوچەکەدا دەکات و هەروەها دەست دەداتە سەرکوتکردنی ناوخۆیی وبە بارمتەگرتن و تیرۆرکردن."
بە گوتەی سەجادپوور، ئەمە لە کاتێکدایە کە ئەو دیپلۆماتکار و سیاسەتمەدارانەی کە ڕێگەیان پێدراوە قسە لەگەڵ میدیا و بەرپرسانی ڕۆژئاوا بکەن، "بێ ئاگان" لە ڕاستییەکانی بەرنامە ئەتۆمییەکەی وڵاتەکەیان و "ئەرکیان لەسەرە کە ئینکاری بەرنامە ناوکییەکان" بکەن بەرامبەر بە بیانییەکان.
بەرپرسانی ڕۆژئاوا و ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی لە مێژە ڕایانگەیاندووە کە پیتاندنی یۆرانیۆم لە بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران کە لە ئێستادا لە ئاستی 60 لەسەد پیتێن دەکرێت، دەتوانرێت تەنها لە ماوەی چەند ڕۆژێکدا بۆ بەرهەمهێنانی بۆمب بەرز بکرێتەوە و ئەو یۆرانیۆمەش ئێران هەتا ئێستا کۆی کردووەتەوە، بەشی بەرهەمهێنانی 4 بۆ 5 بۆمبی ناوکی دەکات.
بەرپرسەکانی ئەمەریکا پێیان وایە ئەو چەکەی ئێران کە لە ڕێگە کورت و خێراکانەوە بەرهەمی دەهێنێت، نابێتە هۆی "مەترسی هێرشکردنی دەستبەجێ" و بەکارهێنانی لە دژی ئیسرائیل ئاسان نابێت، بەڵام ڕێگە بە تاران دەدات جیهان ئاگادار بکاتەوە لەوەی کە بۆمبێکی ئەتۆمی لەو شێوەیەی هەیە، بۆ ئەوەی ئەو وڵاتانەی دەیانەوێت هێرش بکەنە سەر ئێران، بەە وریاییەوە هەنگاو هەڵبگرن.
دانۆڵد ترامپ لە هەفتەی یەکەمی گەڕانەوەی بۆ سەر دەسەڵات ڕایگەیاند، ئەگەر پرسی ئەتۆمی ئێران بەبێ هێرشی ئیسرائیل چارەسەر بکرێت، باش دەبێت.
لە هەمان کاتدا مارکۆ ڕوبیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا سەبارەت بە ئەگەری گەڕانەوەی سیاسەتی "زۆرترین فشار"ی بەڕێوبەرایەتی ترامپ بۆ سەر تاران بە فاکس نیوزی ڕاگەیاند ئێران هێشتا هەوڵی بەدەستهێنانی چەکی ئەتۆمی دەدات.
بەگوێرەی ڕاپۆرتی نیویۆرک تایمز ئەم زانیارییە نوێیان سەبارەت بە هەوڵەکانی سوپای ئێران بۆ گەیشتن بە ڕێگایەکی خێراتر بۆ دروستکردنی چەکی ئەتۆمی لە کاتێکدا گواسترایەوە بۆ تیمی دانۆڵد ترامپ کە مەسعود پزشکیان لە وتارەکانی ئەم دواییەیدا، چەندین جار بە شێوەی ناڕاستەوخۆ پەیامی بۆ دانوستان لەگەڵ بەڕێوبەرایەتی ترامپ ناردووە.
سەرچاوە/رادیۆ فەردا
-
شاندێکی گرووپی توندڕەوی حەماس بە سەرۆکایەتی موسا ئەبو مەرزۆق بەمەبەستی ڕاوێژ لەگەڵ بەرپرسانی ڕووسیا گەیشتە مۆسکۆ.
بە وتەی کاربەدەستانی ئەم گرووپە توندڕەوە کە لە لایەن ئەمەریکا و یەکێتی ئەورووپاوە وەک گرووپێکی تیرۆریستی ناسراوە، ئەو سەفەرە لەسەر بانگهێشتی فەرمی وەزارەتی دەرەوەی ڕووسیا بووە.
میخائیل بۆگدانۆڤ، جێگری وەزیری دەرەوەی ڕووسیا و نێردەی تایبەتی ڤلادیمێر پوتن بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریکا، میوانداری شاندی حەماسیان کرد لە مۆسکۆ.
بەگوێرەی بەیاننامەیەکی وەزارەتی دەرەوەی ڕووسیا، لە کۆبوونەوەکەدا باس لە جێبەجێکردنی ڕێککەوتنی ئاگربەست کراوە، لەگەڵ جەختکردنەوە لەسەر زیادکردنی هاوکارییە مرۆییەکان بۆ فەلەستینییەکان، بەدیهێنانی یەکڕیزی نێوان تاقمە فەلەستینییەکان و درێژەدان بە دانوستانەکانی ئاشتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە ئامانجی دامەزراندنی دەوڵەتێکی سەربەخۆی فەلەستین .
لایەنی ڕووسی هەروەها جەختی لە "پێویستی جێبەجێکردنی بەڵێنەکانی سەرکردەکانی حەماس" سەبارەت بە ئازادکردنی بارمتەکان کردەوە.
موسا ئەبو مەرزۆق، جێگری سەرۆکی مەکتەبی سیاسی حەماس لە چاوپێکەوتنێکدا ڕایگەیاند پێویستمان بە بەشداری ڕوسیا هەیە لە ئاوەدانکردنەوەی کەرتی غەززە و وتی "دەبێت ڕوسیا لەم پرۆسەیەدا ئامادەبێت و ڕۆڵی کارا بگێڕێت".
سەرۆکی شاندی حەماس سەردانەکەی بۆ مۆسکۆ بە بەشێک لە ڕاوێژکارییە بەردەوامەکان ناوبرد و ئاماژەی بەوەشکرد، ڕاوێژکارییە نوێیەکان "لەگەڵ ئازادکردنی بەشێک لە زیندانییەکان لەسەر داوای ڕووسیا هاوتەریبن".
موسا ئەبو مەرزۆق جەختی لەوە کردەوە کە ئەلێکساندەر تروفانۆڤ لە قۆناغی یەکەمدا "سەرەڕای ئەوەی پیاوێکی سەربازییە" ئازاد دەکرێت و ئەم کارە "وەڵامی ئێمەیە بۆ هەڵوێستی ئەرێنی ڕووسیا سەبارەت بە پرسی فەڵەستین".
ئەلێکساندەر ترۆفانۆڤ کە خاوەنی ڕەگەزنامەی ڕووسی و ئیسرائیلییە، لە ڕۆژێکەوە کە گرووپی توندڕەوی حەماس هێرشی کردە سەر باشووری ئیسرائیل، لەلایەن چەکدارە فەلەستینییەکانەوە بە دیل گیراوە.
ماکسیم خارکین، خەڵکی ناوچەی دۆنباس، کە ئێستا لەژێر دەسەڵاتی ڕووسیادایە، بارمتەیەکی دیکەیە. دایک و باوکی ڕەگەزنامەی ڕووسییان وەرگرتووە، بەو هیوایەی کە یارمەتیدەر بێت بۆ دەستەبەرکردنی ئازادکردنی کوڕەکەیان.
موسا ئەبو مەرزوق ڕاگەیاندووە "خارکین دیلێکی جەنگە و لە قۆناغی دووەمدا دانوستان لەسەر ئازادکردنی دەکرێت، بەڵام لەبەر ڕێزگرتن لە ڤلادیمێر پوتن، سەرۆکی ڕووسیا، ناوی ئەو دەخەینە سەرووی لیستەکەوە".
سەردانەکەی شاندی حەماس بۆ مۆسکۆ لە کاتێکدایە کە جێبەجێکردنی ڕێککەوتنی ئاگربەست لە غەززە لە 19ی 1ی 2025 دەستیپێکردوە.
-
بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل لە واشنتن لەگەڵ ستیڤ ویتکاف، نێردەی تایبەتی ئەمەریکا بۆ کاروباری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و مایکل واڵتز، ڕاوێژکاری ئاسایشی نیشتمانی کۆبووەوەیەوە بۆ ئەوەی قۆناغی داهاتووی ئاگربەستی غەززە و ئازادکردنی بارمتەکان تاوتوێ بکەن.
دوابەدوای کۆبوونەوەکەی ئەو بەرپرسە باڵایانە، نووسینگەی سەرۆک وەزیرانی ئیسرئیل ڕایگەیاند ئەو وڵاتە ئامادەکاری دەکات بۆ ناردنی تیمێک بۆ قەتەر لە کۆتایی ئەم هەفتەیەدا بۆ دانوستان لەسەر وردەکاری تەکنیکی پەیوەست بە بەردەوامی جێبەجێکردنی ڕێککەوتنەکەی لەگەڵ حەماس.
نووسینگەی نەتانیاهۆ دیدارەکەی لەگەڵ نێردەی تایبەتی حکومەتی ئەمەریکا بە "ئەرێنی و دۆستانە" ناودێر کردووە.
وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی قەتەر ڕۆژی دووشەممە ڕایگەیاند دۆحە هیوادارە دانۆڵد ترامپ سەرۆکی ئەمەریکا لە میانەی دیدارەکەی لەگەڵ بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل، پشتیوانی هەوڵەکانی گەیشتن بە قۆناغی دووەمی ئاگربەستی غەززە بکات.
ماجد ئەلئەنساری لە چاوپێکەوتنێکدا ڕایگەیاند "ئێمە چاوەڕوانی ئەوە دەکەین سەرۆک ترامپ و ئیدارەکەی پەیامێکی ڕوون بنێرن کە پشتگیری لە دانوستانەکان و قۆناغی دووەمی ئاگربەست و ئاڵوگۆڕی دیلەکان بکەن، هەروەها بەردەوام بن لەم پرۆسەیە تا ئاشتییەکی تەواو بەدی دێت."
هەروەها هیوای خواست کە بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل، لەگەڵ گەڕانەوەی بۆ ئیسرائیل، دەستبەجێ تیمی دانوستانکاری خۆی ڕەوانەی دۆحە بکات بۆ دەستپێکردنی قۆناغی دووەمی دانوستانەکان بە ئامادەبوونی ستیڤ ویتکاف، نێردەی تایبەتی ئەمەریکا بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
بنیامین ناتانیاهۆ کە لە واشنتنە، بڕیارە لەگەڵ دانۆڵد ترامپ، سەرۆکی ئەمەریکا کۆببێتەوە و پرسی غەززە و درێژەدان بە ئاگربەست یەکێک لە تەوەرە سەرەکییەکانی گفتوگۆی هەردوو سەرکردەکە بێت.
پێشتریش ڕاگەیەندرابوو کە ڕۆڵی حکوومەتی ئێران و هێزەکانی سەر بە حکوومەتی ئێران لە ململانێکانی ناوچەکەشدا بەشێک دەبێت لە وتووێژەکانی هەردوولا.
ڕێککەوتنی ئاگربەستی غەززە لە نێوان ئیسرائیل و حەماس لە ڕێگەی نێوەندگیری سێ وڵاتی قەتەر و میسر و ئەمەریکاوە گەیشتە ئەنجام و لەسەر بنەمای ئەو ڕێککەوتنە پێویستە قۆناغی دووەمی دانوستانەکان لە مانگی دووەوە دەست پێبکاتەوە.
قۆناغی دووەمی ئاگربەستی غەززە بریتییە لە ئازادکردنی هەموو بارمتە زیندووەکان و دامەزراندنی ئاگربەستی هەمیشەیی و کشانەوەی تەواوەتی هێزەکانی ئیسرائیل لە غەززە.
تاقمی فەلەستینی حەماس کە لە لایەن کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە پاڵپشتی دەکرێت و لەلایەن وڵاتانی جۆربەجۆری جیهانەوە لەوانە ئەمەریکا، یەکێتی ئەورووپا و کەنەدا وەک ڕێکخراوێکی تیرۆریستی ناسراوە،لانیکەم هەزار و 200 کەسی کوشت و زیاتر لە 250 کەسی دیکەشیان لەزنجیرەیەک هێرشی تیرۆریستی بۆ سەر ئیسرائیل لە 15ی مانگی دەی ساڵی 2023. بە بارمتە گرت.
دوابەدوای ئەو هێرشە تیرۆریستییانە، سوپای ئیسرائیل هێرشێکی سەربازیی بۆ سەر غەززە کە لەلایەن هێزەکانی حەماسەوە کۆنترۆڵکرابوو، دەستپێکرد.
-
هه‌واڵه‌کان، ڕاپـۆرت، وتووێژ
